Sur marĝenon de fotografaĵo

Ĉu la vorto forflugas, la fotografaĵo restas?

(Eta komplemento al la mia antaŭa blogo-enskribo – unu alia historio el alia milito)

Ĉiuj ni konas fotojn, kiuj iĝis pri simbolo de konkreta aĝo: fotoj de Capa sur la normandia marbordo, foto de Che Guevara, aŭ la ĉiamvalida titolon „Kamarado Breĵnjev parolas al la laboristoj en la traktorfabriko”.

Laŭ la diro unu foto pli multan diras kompare kun mil vortoj. Sed ekzistas, ke tio ĉi mil vortoj ne rakontas la plenan veron.

Jen unu el pluraj la plej koninta foto de vjetnamia milito:

Mi pensas, ĉi tion fotografaĵon ĉiu rekonis.

Kiu faris ĝin, ne estas alio, kiel la fama (fronto)fotografisto, Eddie Adams – Edward Thomas Adams (1933-2004) en Koreujo ĉe la mararmeanoj servis. Dum lia vivo 13 militojn li montris per siaj fotografaĵoj, kaj pli ol 500 prespremion li ricevis kun sia kreaĵo. En Vjetnamion per unu el pluraj la plej unua mararmeana unuo li alveturis laŭ fotografisto de la AP. Li ne postfronta preslaboristo estis, sisteme kun la unuoj li estis sur la tereno.

Li estis unu el tiuj fotografistoj, kiuj en la okulo de hejma amasopinio pri sensenco estintan militon tiel simbolan fotojn pretigis, la tiujn, kiel kiu de la kuntraŭ milito protestanta, membruliganta monaĥo…

…aŭ la ĝuste de antaŭ napalmatako eskapanta, bruliĝanta knabineto.

Sed ni revenu al la supera bildo. La lia „senarman kaptiton mortpafanta bruta vjetnamia oficisto” fotografaĵo, pro tio en 1969 Adams kaptis Pulitzer-premion, de tiam estas konstanta akompananta elemento de kontraŭ kruelaĵo de la militoj protestantaj organizoj, retpaĝoj, ktp. Ĉi tio estas la plej konata fotografaĵo de Adams, ankaŭ la New York Times per tio ĉi ilustris nekrologon de fotoraportisto.
Ni resaltu en la tempo ĝis 1968. La Tet-ofenzivo, la manovro de norduloj, per tio ili volis plagis decidantan frapon sur la amerikanojn kaj ilian sudajn aliancanojn ekiris. Ne nur sur la bataejo, ankaŭ sur la postfronto: ankaŭ la dormantaj fortoj (liberecbatalistoj/partizanoj/teroristoj, al kiu kio plaĉas) ekhavis ordonon: ili ataku al la dorso la kontraŭulon, detruu la rekompletigajn liniojn, perturbu la kontakton, likvidu la elektintajn personojn, ĝenerale: kaŭzu ju pli grandan ĥaoson kaj panikon en la postfronto. La plano pli-malpli ankaŭ prosperas.
La reago de la atakintoj estas simila: armintaj unuoj elsvarmas (per neoficiala ’antaŭe pafi, poste demandi’ ordono en siaj poŝoj) laŭ la plej belaj histeria-militaj tradicioj.

Adams kaj kelkaj raportistoj ankaŭ akompaniĝas al la unu el pluraj patrolanta formacio, kiun ne alio estras, kiel generalo Nguyen Ngoc Loan, la unu el pluraj komandanto de policio … Kuriero alveturas: sukcesis ekkapti unu vjetkongon. Ili ekhavas ordonon, ke direku la ĝise sufiĉe ĉirkaŭbatintan kaptiton al komandanto. La atencinto surhavac civilan robon, neniun gradsignon li havas. Kiam ili alveturas, la generalo anstataŭ longdaŭra priaŭskulto subite eltiras la sian pistolon kaj elŝprucigas la cerbon de la kaptito. Adams forklakas la fotografilon.

(Mi alvokas la atenton de ĉiu pri la AK, en la mano de sud-vjetnamia policisto! De kie ĝi alvenis en lian manon?)

Li ekspedas la bildon en Novjorkon, kie la ĉefredaktoro post longdaŭra konsiderado meti sur la frontpaĝon, apud tian bildon, kiu unu viktimiĝintan infanon de norduloj prezentas, ke ĝi alvoku pri la teruroj de milito la atenton. Pri la alia bildo eble jam neniu memoras, sed la foto de ekzekuto iĝis kontraŭmilita ikono.

Ĉu krimago estis la ekzekuto?

Laŭ la internaciaj konvencioj, la tiu batanta kliento, kiu ne portas gradsignon, civilan robon surhavas, sian armilon kaŝe portas, ne devas laŭ militkaptito rigardi, ĉelokte oni estas ekzekutebla. Klara estas la afero, ĉu ne? Ne, ĉar la generalo estis komandanto de ne milita sed policia unuo, kaj ne milita, sed publikorda agado agitiĝis, kaj tiel tuj estas alia la kuŝado de knabino laŭ la juristoj.

Sed ankaŭ kiu estis la ekpafinta persono?

Nguyen Van Lem (alinome Bay Lo) estis komandanto de unu el pluraj vjetkonga unuo. Je la komenco de Tat-ofenzivo, kiel jam mi menciis, tioj formacioj atakis ankaŭ la formaciojn de regulaj fortoj, prene sur sin la malkaŝan batalon. (Laŭ la vjetnamia plano la kuna atako de vjetnamiaj regulaj fortoj kaj la vjetkongo estus frakasinta la sudajn fortojn.) La formacio de kapitano surpizatakis en la sajgona Go Vap urbparto estanta artilerian bazon Co Loa. Ĝis 10 horoj la atakantoj per malpezaj armaĵoj okupis la bazon, danke al la sud-vjetnamiaj armitaj fortoj: ili kapitulacis aŭ rifuĝis. En la militakirinta garnizono ili kaptakiris ankaŭ dekdu 105 mm-ajn pafilegojn.

Laŭ la bataleja raporto (RCS: MACJ3-32 K-1):

En la okupinta bazo Bay Lo alkondukigis la kaptitigintan subkolonelon Nguyen Tuan, personan konatulon kaj amikon de generalo Loan, kaj li alvokis, ke li montru al kun li alvenintaj militistoj la manipulon de la blendveturilo. La subkolonelo tion ĉi neis, pro tio la vjetkonga kapitano ekzekutigis la lian en bazo loĝantan okmembran familion, el kiuj nur al unu dekjara infano sukcesis kun gravaj vundoj postvivi la kruelaĵon.

La sudaj fortoj ankoraŭ samtage nokte per prezo sep falintoj kaj dudekkvin vunditoj, ĉirkaŭ 100 vjetkongulojn mortige reokupis la bazon, la vivrestintaj agresantoj savis sin.

Ĉu estis preciza la raporto?

Laŭ la esploroj tio tempe en la bazo ne garnizonis tankoj, tiel al la subkolonelon oni ne estus ordoninta, ke li lernigu al la atakantoj, kiel devas funkciigi tiujn. Sed kelkaj APC jes, respetive laŭ la raportoj, antaŭe estus kapitulacinta la bazon, la defendantoj faris pri neuzeblaj la 105 mm-ajn pafilegojn, tiujn provis funkciigi, malsukcese. Dum la kontraŭatako ĉi tiojn senvunde ili reakiris. Ĉu eble, ke dum la bataleja miskonfuzo el la APC, el la pafilegoj estis tankoj?

Pli malfrue per tridek ses horoj en la ĉina kvartalo, en la proksime al pagodo An Quang, ĉe la estra centro de komunistaj fortoj ili malliberigis Nguyen Van Lemp-on. La postaj rememoroj estas ankaŭ ĉi tie malklaraj: laŭ unuopuloj apud la freŝa amastombo kaptis lin, en tion ili enpafis la laŭ ili kaptintajn sudulojn, aliaj tion diras, poste post minutoj ili kaptis, kiel li murdis ok homojn, unu sud-vjetnamian kontoriston kaj sian familion.

Adams tiel rememoris pri la afero:

„Tagoj poste ni eksciis, ke la kaptinta bubo estis vjetkonga subleŭtenanto (sic!), kaj li murdis unu policiston antaŭ minutoj, ke ili malliberigis kaj ĉeloke ekzekutis lin. Li havas domumentojn, kiuj atestis, ke li apartenis al vjetkongo.”
„Nur poste mi eksciis, ke la ekzekutinta kaptito propramene mortigis unu polican majoron, la plej bonan amikon de Loan, poste per tranĉilo ankaŭ li finigis kun la familio de la policisto. Kun la lia edzino, sep infano, la okdek jara lia patrino…
Kiam ili kaptis lin; ĉion ĉi mi ne sciis pri li. Nur mi estis tie ĉe la okazintaĵoj, kaj mi pretigis la fotografaĵon.”

En la poste unu jara raporto tiel li deklaris:

„La generalo elzekutiĝis tiun vjetkongon, kaj mi per mia fotografilo murdis la generalon. La fotogragaĵoj apartenas al la plej fortaj armiloj – oni kredas al la fotografaĵoj, sed tiuj mensogeblas, ajne ankaŭ sen ia manipulado. Havas tiujn, kiujn la bilnoj ne povas komuniki: «Kion vi estus faris, se vi estus estis la tiu generalo, tiam kaj tie, je tiu varmega tago, kaj vi ekkaptos la tiel nomatan «malbonknabon», poste ke li eksplodigis kelkajn el la viaj militistoj? El kio vi scias, ke vi ne estus tiris la ellasilon?»”

Poste li persone petis pardonon de post la falo de sud-vjetnamia stato kun lia familio en Ameriko rifuĝinta generalo, pro tio ke li kotumis la reputacion de li kaj lia familio. Post morto de Nguyen Ngoc Loan, sed Adams nomis lin por la batalisto de vera afero:

„Tio ĉi homo estis unu heroo, Ameriko devus plori lin. Furiozigas min, ke sen tio li devis deiri, ke oni scius ion pri li.”

(Hiryu 2,0)

El la lemil.blog.hu „Publik- kaj miltitorda-historio, ete alie - ankaŭ Clausewitz tien skribus”

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsidere Progresantoj

(HEKKP)