La vera revolucio - karikaturo

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsidere Progresantoj

(HEKKP)

Kulpaj vortoj - Epokspirito

Estas je 2000 eldonita, laŭ Nacia Lernolibreldonejo prizorninta volumo, en tio inter detaligo de la kutima progresa, demokratia, rasisma, sklaviga, ekskluda ktp., do laŭ buŝgusta de epoko toleremhistoria daturo[1] ekaperas unu frazo: „Liberigo de negroj”.

Ĉi estas simpla, sendamaĝa frazo, en tiu la plej servila, deviga por konveno mondcivitano neniun „tiun” trovus, ja tamen estos malfeliĉo el ĉiu en la lastaj tagoj. Mia konatulo en preparan instituton por profesoreco, kaj per siaj okuloj ŝi vidis kiam la profersoro surskribis sur la tabulon tion ĉi frazeton, unu da gravumantaj studento levis sian manon: „Ĉi tion tiel jam ne estus diri!” Tiel do la vorton. Tiun ne estus. Tiun vorton, ke negra. Iun alian devas diri anstatŭe.

Ne tiome antaŭe ekziustis organizo, kiun tiel oni nomis: Landa Cigana Loka Registaro. Laŭ ĉi tioj tagoj mi surenserĉis, kaj mi vidis, ke jam ne tiel oni nomas. Landa Romaa Loka Registaro. Tio ĉi nun estas ofociala. Ĉu ke en la pli frua kio estis pejorativa, mi ne povus imagi, kiel en tio, ke marmeladpano, aŭ infankuvo, sed do kiu mi estas, ke mi enmiksiĝu en la aĵon de granduloj?

Vortoj. Ĉi tioj vortoj iel ĉiam nur komplikaĵojn faras. Ĉiajn pensojn oni sekvigis en la homoj. Kaj oni klopodas ekskludi el la poblikvivo. Tiel ke sed la kreiĝintan malplenon oni devas plenigi, oni kreas anstataŭe aliajn vortojn. Ĉar tiu tamen estus, ke en la interparolo, se la temanta substantivo sekvas, tiam tie du sekundaj paŭzoj rezultu.

Estas ekzemple tiu vorto, kiu de memoreblaj tempoj tiun aperaĵon esprimas masive, ke iu al sia sekso inklinas. La siptomo estas malnova, depost ekzistas skribinta historio, ni scias pri tiaj okazoj. Do estis pri ĝi unu espromo, kiun ankoraŭ ankaŭ en aĝo de József Kármán[2], Pál Gyulai[3] aŭ Miklós Jósika[4] tiel oni uzis, konis Ady[5] kaj Ferenc Herczeg[6], ebrie ridaĉis pri tio Viktor Cholnoky[7] – ne pro malamo, nur do estas spritaĵa, se iu kun mustardo manĝas la marmeladajn knelojn.

Poste en erao de libereco ni ĝisvivis, ke ne estas permesata tiel diri, kiel ĝise. Ĉar la liberecego alvenos, do tuj ĝi malpermesas ion. La estaĵo de reĝeco ne malpermesis tian. Sed do ankaŭ ne asertis pri mem, ke ekzistas libereco kaj egaleco.

Do, nun alie devas nomi, kiel oni tiun diris, ke tio vorto estas pejorativa. Oni uzas laŭ insulto. Oni mokadas. Poste ni eksciis, ke de nun tiun devas diri: varma[8]. Ankaŭ ni uzas – escepte kiam oni ne vidas, kial en la drinkejo tiel ankaŭ oni diras, kiel en la erao de bona maljuna Cholnoky, kaj laŭ le nomo de libereco oni instalos ĉien kameraojn, eventuale aliformiĝos la situo. Sed ekzistas unu ĝena cirkonstanco: la homoj pri la „varma” vorto ankoraŭ ridaĉas. Kaj oni kunokulumas komplice. Oni fortiras siajn buŝojn, se iu uzas la vorton. Ĉio ete timigas min. Kio estos tiel baldaŭe. Ĉu oni deŝanĝos ankaŭ tion ĉi? Ĉu oni kreas novon? Post kelkej jaroj – poste komplice oni kunokulumadas, ke ĝi temas, kaj oni frapadas ŝultrojn reciproke – ĉu oni venos la sekvanta? Poste la pli nova kaj la pleja plej nova?

Ĉar la homoj neniam pri la esprimo ridaĉas, sed pri la poste estanta enhavo. Oni ŝanĝadus mem la konkretan substantivon pri io ajn.

Ĉu ne devus lasi kun la provadoj? La naturo – la ordo de dia kreo – sen tio ĝi estas pli forta.

Pozsonyi, Ádám

El „Magyar Hírlap” tagĵurnalo – 11-a Oktobro de 2012. ĵaŭdo

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsidere Progresantoj

(HEKKP)

Notoj de tradukisto:
[1] Daturo – komprenu, tie ĉi: narkotaĵo aŭ veneno
[2] Kármán, József – (1769-1795) hungara aŭtoro, advokato, kalvinana pastoro, episkopo.
[3] Gyulai, Pál – (1826-1909) hungara poeto, aŭtoro, literaturkritikisto, universitata instruisto
[4] Jósika, Miklós, barono – (1794-1865) hungara aŭtoro, kreisto de hungara romantika romano
[5] Ady, Endre – (1877-1919) hungara poeto
[6] Herczeg, Ferenc – (1863-1954) hungara aŭtoro, teatraĵverkisto, ĉefredaktoro, ano de Hungara Scienca Akademio, unu el la plej signifoplena verkisto de antaŭa parto de 20-a jarcento
[7] Cholnoky, Viktor – (1868-1912) hungara aŭtoro, poeto, ĵurnalisto, arttradukisto
[8] varma – sanseksualo kaj samseksualino, goja**; hungarlingve la vorto signifas temperaturon

Staplu! – Epokspirito

S-ro Pollak

„Oni aliigu la rasistajn manĝaĵonomojn! Ĉi tion postulas la SOS Mitmensch aŭstra homrajta organizaĵo.” Trifoje mi klikis la ĉeftitolon, ke sekure ĉu mi ne eraris blogon de iuj spritofabrikistaj junuloj. Ĉar nuntempe oni renkontiĝas kun tia novaĵo, tiuj ne cent jare, sed eĉ ankaŭ kvin jare oni apartenis al kategorio de tiel nomata „ĉipa humoraĵo”.

„La viktimoj de holokaŭsto ekprocesis la OTP[1]-n”. Ankaŭ ĉi tio antaŭ nelonge mi vidis. „Malvenkis proceson la hungaraj holokaŭstviktimoj merkrede en la Unuiĝintaj Ŝtatoj interrilate per tio, ke ĉu ili kverelus en ia amerika tribunalo la bankon OTP-n kaj MKB[2]-n. La akuzantoj per tio akuzas la bankojn, ke estis »kunkulpuloj kaj agitantoj« de la nazia genocido – anoncas la Boomberg presagentejo.” Ĉu la MÁV[3]-proceso finiĝis? Ĉi tiu estis la unua, kiu enmemoris al mi. Poste mi informiĝis. Je 1-an Marto 1949 estiĝis la Landa Ŝparkasa Nacia Entrepreno. la jurpraulo de hodiaŭa Bank OTP. Sed do la faktoj la amantoj de progreso neniam ĝenas. Nek la sana kampula prudento.

La ciganrostaĵo

Sed ke mi reiru al artikolo de aŭstra homrajta organizaĵo – se poste, post la disfalo restaŭrigos la normaleco, la tutajn homrajtajn ekscitiston devos ekstradicii el la lando, kaj antaŭe prirespondigi ilin, pro deliktoj kontraŭ Dio kaj la normaleco –, laŭ la ĉefkrimulo de organizaĵo, Alexander Pollak[4] la tiaj esprimoj, kiel ciganrostaĵo[5], la negrokiso[6], abisme insultas la memsenton de minoritato.

La negrokiso

Ekstere, en la (en sia ekzistobazo pli bone amortizinta) Okcidento jam laŭ paniko oni transbaptas la nutraĵojn. Sed ne kun la laŭstomaka, ankaŭ kun spiritaj nutraĵoj estas ĉagreno. En Ameriko klasikaĵon de Mark Twain[7] oni volas „senmalamigi”, kaj el la plej nova eldono de Huckleberry Finn pli novtempe oni eltondilas la „negro” vorton. Ĉar alian ni ne agus, ni sekurigu la sekurigeblantan.

La legantulo urĝe el ĉiu aĉetakiru antaŭ milito publikigon, pro ke ĉu kiu scias, kiujn oni elprenos el volumoj de Jókai[8], Mikszáth[9] kaj Gárdonyi[10]. Kaj se elveturos la toleremo-polico, ni kaŝu abisme la kelon.

Pozsonyi, Ádám

El „Demokrata” semajnoĵurnalo – 2012. 35.

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsidere Progresantoj

(HEKKP)

 
Notoj de tradukisto:
[1] OTP – la plej granda banko de hodiaŭa Hungarujo
[2] MKB – Hungara Komerca Banko
[3] MÁV – Hungaraj Stataj Fervojoj – nacia fervoja kompanio. Ili ekprocesis ĝin, ĉar per fervojaj vagonoj oni transportis la judojn en koncentrejon
[4] Alexander Pollak (1974) aŭstria neniu
[5] ciganrostaĵo – hungarikumo – nomo de rostita ajla manĝaĵo, kun paprika, rostiĝinta lardtranĉaĵo
[6] negrokiso – dolĉaĵo – hungarikumo de 80-aj jaroj – biskvita posto, kun koloriginta ovŝaŭmo surverŝe per ĉokolada verŝaĵo
[7] Mark Twain (1835-1910) amerika verkisto
[8] Mór, Jókai (1825-1904) hungara verkisto
[9] Kálmán, Mikszáth (1847-1910) hungara verkisto
[10] Géza, Gárdonyi (1863-1922) hungara verkisto

Mia nomo estas: Neniu

Estas ĉi tia freŝa cerbmalsano – mi volas diri pri la evoluinta Okcidento enfluanta nova etoso –, tio havas tian sencon, ke estas malpermesita ne nur esti rasista, ŝovinista, klerikala kaj nacionalista, do por ĉio, kio endanĝerigas disfluabtan, senkadran, senvizaĝan kanajlaromondon de la nuntempo aŭ ĝi estas kontraŭa kun ĝi, sed pli nove jam simple estas malpermesita same konkretan opinion manifesti, Ne, ĉi tio tiel ne estas prononce, de ĝi alveturos. Alvenas. Jam ĝi estas sur nia kolo.

„Tio ĉi plaĉas al mi.” „Ili estis plure.” „Altkreska.” „Febla.” „Kurbapieda.” „Maljuna.” Ĉiu estas malpermesita – nome laŭ la enfluanta kaj progresema-sprita ideologio –, tiu estas karaktera, klare ĉirkaŭfraita, apartigeblanta kaj apartiĝeblanta. Kiu efektive estas mem. kej nem io miksita identeca, kunlavita karaktera, malgrande tia ĉi, malgrande tia, „se ni pli bone enpensas”…

Bona kaj malbona. Malluma kaj luma. Kio laŭ tia ĉi konkreta vidpunkto rigardas sur univeson, tio jam estas reakcia.

Ĉu kien mi havigas ĉi tion? Mi vidas. Unu da proksima konatolo vizitas universitaton. En la univesitata gazeto – kiu kompreneble estas sendependa ligiĝanta, do liberala – en siajn publikitajn artikolojn serie pro tia ligo oni ekkverelas. Alude pro tio ne manifestiĝeblas tioj. „Opinion ĝi komunikas.” Tio ĉi estis la konkreta akuzaĵo. Kiam ŝi rakontis, unue mi tion kredis, ŝi amuziĝas. „Je la prezentado ĝis pleneco pleniĝis la ĉambrego.” Ĉi tio estis la cenzurita frazo, kiel oni diras kiu ekskludas, diferencigas kaj ne estas senpartia. Kaj tion en nia erao ne eblas. Dio apartigis la melhelon de lumo, sed la energioj de malhelo tiun volas, ke tio ĉi disseparigo laŭgrade ĉesu. „Ĉio estas relativa.” „Ĉu kiu decidos tion, ke…” Konataj liberalaj (malhelopartaj) frapfrazoj. Ĉion ni miksu kaj konfuzu kune! La rasojn, la lingvojn, la kulturojn. Same la muzikajn ĝenrojn.

Ni obsercu: en liberalaj (malpeloparta) rondoj ĉiam tiu estas la valora orkestro, kiu ne nur tel simple malmolaroko, sint-popo, aŭ psiĥodelaroko, sed kiu estas „miksa”. Nigra-folka-bruo. Odoraĉa-metalo. Bluso-rapo-hindia. Nenie, en nenio estu konkreta, difinita dividolinio!

Kun mia malnova konatulo mi kunkuras antaŭ nelonge sur la buso, kaj tial ke la koncernulo estas liberala – ni metu niajn manojn sur niajn korojn kaj ni rekonu, en konateca rondo de iu troviĝas kretenoj, ĝi estas pardonebla peko –, tiel pri la muziko ĝi temas. Kaj jes ja la paseo. Jes, la paseo, la malnova, bela paseo, kiam ankoraŭ ne estis al la hodiaŭa similaj, profundaj ideologiaj abismoj, kaj la konstanteco de soveta okupado certigis paceman kaj sennuban trankvilon de mezlerneja ekzisto.

„Ĉu kiu estas da la ilia plej bona disko?” „Do…” – malcertiĝis mia liberala konatulo. „Ĉi tio tiel ne estas eldireblanta, pro ke estas, al kiu ĉi tio, ja eventuale al la alia homo same kontraŭ ĉi tio estas tio… Kaj…” Post kvin minutoj mi enuis. „Jam vi ekĝemu, ke laŭ vi ĉu kiu estas la ilia plej bona disko! Ne en Danubo [1] devas pafi iun, al kiu ne sama estas bona. Ne pri la enkondoko de’numerus clausus’ [2] ni parolas. Ne la subtegmentoj pro ĉi tio estos malsuprenbalae. [3] Ĝi havas nenian postsekvon, nur jam fine vi kuraĝu opinion manifesti.”

Ĉu ĉi tio aŭ ja tio?

„Do, efektive, se ni tiel interpretas…”

Mi elaŭtiĝis.

Lasfoje apud mia la ĉi tie aperita artikolo saĝa notulo pro ĉi tia epiteto ekfajfis: „malbela virino”. Pro ke ĉi tian ne eblas diri. Pro ke laŭ li – mi pensas – ĉia virino estas unuforme bela, ĉarmo, gracieco kaj ameblanto kun geometria precizeco estas divide inter femalaj membroj de loĝantaro, ke neniun frapu malavantaĝa diskriminacio.

Mi timas estontecon. Mia nomo estas Ádám POZSONYI. Blankulo, heteroseksulo. Ankoraŭ alvenus la tempo, kiam ekdiri ĉi tion ĝi kalkulos jam por ekstremo.

Ádám POZSONYI

El „Magyar Hírlap” [Hungara Ĵurnalo] reta tagĵurnalo – 11-5-2012.



Notoj de tradukisto:

Il mio nome é Nessuno
Mia nomo estas: Neniu

[1] Danubo pafi - en la II-a mondmilito, je vintro de 1944 plurajn da judojn, plurajn da loĝantojn de budapeŝta geto pafis en la glacian riveron Danubon la hungaraj sagokrululos, la hungaraj nacia-socialistuloj. 
[2] 'numerus clausus' (latina esprimo) - 1920-a jara XXV-a leĝartikolo „Pri la reguloj de sur universiteton enskribiĝo” T.e: „Fermita Numero” La hugarujaj naciecoj kaj popolrasoj nur laŭ ilia elmontreblanta numeropororcio partoprenis en la supera instruado. Unuopuloj ŝatas nomi same por unua hungara judleĝo, sed samsence ne tio estis.
[3] subtegmentoj malsuprenbalae - En la hungara komunismo, en la 50-aj jaroj la hungaraj komunistoj organizita prirabis la hungarajn vilaĝojn. La Ministrejo pri Endonadaj aferoj (ekz. Imre NAGY ministro kamarado) preskribis ekz. kiom porkidon devas naski po la porkino, kaj ili ĉiam postulis. Se ne donis tiom grenojn la kampo de kamulo, la aŭtoritatuloj forprenis la semojn kaj la jarajn konsumantajn grenojn, ili „malsuprenbalais la subtagmentojn” same, kaj sentmil da familioj malsatis.