„Je suis hongrois” – Mi estas hungaro [*]

„Vivanta, nerezisebla sentumaĵo trudas min por tio, ke por helpo mi rapidu al la multa malfeliĉulo[1]. Same mi apartenas al tio ĉi malnova, forta raso, same mi estas filo de tio ĉi nebremsebla nacio, al kiu mi kredas, eĉ pli bonaj tagoj atendas. Tio ĉi nacio ĉiam estis heroa kaj fiera. En sia brusto ĉiam fortaj sentumaĵoj loĝis. Sia fiera frunto ne por mallibereco estas kree. Ĉe alioj pli feliĉa sia intelekteco neniam blindigis sin de erariga lumo, siaj piedoj neniam eraris al malbonaj vojoj, siaj oreloj neniam aŭdis al falsaj profetoj. Oni ne diris al li: Kristo estas tie ĉi… estas tie… Ankoraŭ dormas tio ĉi nacio, sed se unu forta sono vekos lin, ho kiel alproprigos sia forta animo la veron, kiel defendos liaj fortaj brakoj protekti la verecon. Certe glorlena futuro atendas je mia nacio, ĉar li estas kuraĝa kaj forta –, lian volon ankoraŭ neniu ruinigis, liajn esperojn neniu trompis! Ho, mia sovaĝa, malproksima patrujo! Miaj nekonataj amikoj! Mia granda familio! Via vekrio revokis al vi, kaj honte mi klinas malsupren mian kapon, pro tio ke ĝis tio mi kapablis forgesi lin.”[2]

Grafo Wesselényi
La "Inunda Ŝipano"

 (Detalo el letero de Francisko (hungare: Ferenc) LISZT al Lambert MOSSARD, 1838)

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis kaj komentis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsiderej Progresantoj

(HEKKP)

Notoj de tradukisto:

Ornamsabro de Ferenc Liszt

[*]  Okaze de lia 4-a januaro 1840-a koncerto en la PEŜTa MAGYAR SZÍNHÁZ [Hungara Teatro] grafo Leo FESTETICS (post kelkaj jaroj direktoro de la NEMZETI SZÍNHÁZ [Nacia Teatro]) per juvelŝtonoj kovrinta ornamsabro honorigis la Majstron pro signo de dankemo de nacio. La en tradicia hungara nobila kamizolo aperanta LISZT france dankis donacaĵon, sed kun liaj vortoj nove lian hungarecon atestis. („Je suis hongrois.”) „Mi estas hungaro.”

La Majstro je 1839

[1] Inter 13-a marto kaj 18 –a marto 1838 la superakvego gravajn materiajn kaj homajn damaĝojn sekvigis, ĉefe sur la PEŜTA flanko de hodiaŭa Budapeŝto.
La pli malaltaj placoj de Jozefourbo, la Franciskourbo kaj la Terezaurbo kvazaŭ du metraj akvoj surkovris; la plej grandan akvoprofundon, 2,6 metron en la Franciskourbo oni mezuris.
La inundo tute 2281 domojn neniigis sur la PEŜTa flanko, 827-on grave difektis kaj 1146 restis integrece. Sur la BUDAa flanko la damaĝo estis tre pli malgrande, nome la domoj plejparte sur altlokon konstruiĝis, tiel la akvo ne atingis tiujn. En BUDA tute 204 domoj disfalis, 262 difektiĝis grave, kaj 2023 restis integrece. Ĉirkaŭ 50-60 mil homoj estis senhejme, siaj plimultoj estis PEŜT-aj loĝantoj, kvankam 22 mil uloj siajn ĉiujn perdis.
El la 153 mortaj martiroj 151 estis PEŜTa.
Kiam Francisko LISZT sciiĝis pir la PEŜTa inundo. li decidis, ke en Vieno li veturos, kaj koncerton donas favore al damaĝitoj de la superakvego. En Vieno tute ok koncertojn li donis, el enspezo de kiu 25 mil orforintojn li asignis donaceme por la damaĝitoj de inundo.

Liszt je 1847

[2] La ĝenerala opinio same hodiaŭe konsideris germanon Franciskon LISZTon.
Kiam je 1926 per kunteno de la germana imperia, la aŭstra federacia kaj la burgenlanda provincia registaro memortablon ili inaŭguris sur la muro de lia naskodomo, sur tiun ĉi tion tekston ili skribis:
„Ĉi tie naskiĝis je 22-a oktobro 1811 Francisko LISZT. Tion ĉi memortablon la germana popolo starigis al la germana majstro.”

Ĉu kiel ekscii, ke vi estas hungarulo?

Se, pli multe acidan kremon vi uzas, ol keĉupon.

Se tion oni diras, ke la hungara lingo estas tia, kiel la rusa kaj la alia slava lingvo, kaj vi detalige pentas la devenon de la hungaroj.

Se la papriko estas almenaŭ tia grava, kiel la salo kaj pipro.

Se ia da via parenco estas Attila. Aŭ Joĵef. Aŭ Janos, Aŭ Laslo. Aŭ Ĉaba. Aŭ Iŝtvan nomiginta.

Se vi ŝatas la Kazean Rudolĉjon, sed ne tre vi pocas klarigi por ekterlanoj, ĉu kiu la diablo estas tiu, ĝise ili ne elprovas.

Se viaj ekterlandaj amikor demandas, ke ĉu vi kredas en tio, ke la Sanmkta Nikolao alportas donacaĵon de 24 decembro ĝis de 25, la via responto estas iel ĝena, ja la Sankta Nikola ĉe ni je 6-a decembro donacas kaj ja donacaĵoj jam je nokto 6-a estas jam tie.

Se vi ne parolas kun plena je buŝo.

Se tra 5 minutoj kun unu aero vi povas blasfemi tiel, ke vi ne uzas saman vorton dufoje.

Se la sian gefianĉigan ringon vi surhavas sur la kontraŭa flanko.

Se la trajno ĝuste forlasis la stacionon, sed vi jam manĝas sian sandviĉon (ĝenerale estas ene duona papriko aŭ tomato, kaj pleje ĝi enas gratenita viano).

Se sepdeknaŭ longan lagon (Balatono) vi nomas por Hungara Maro, kaj vi transverse transnaĝas.

Se ĉiam en tiu sama loko aŭ sur seĝo vi sidiĝas, ankoraŭ same tiam, se la ĉambrego estas malplena kaj la via loko estas en la fino de ĉambro.

Se vi konas, ĉu kio estas la pogaĉo (rondkuketo), la torto, la korna kuko (kürtős kalács), la legomo (főzelék), la kazea njoko (túrógombóc) kaj same vi ŝatas tiojn.

Se vi scias ĉu la „surkuproarbo-fajtanta kuproanĝelo” tio vere estas blasfemio.

Se vi konas, ke ĉiu ĝenio en la mondo havas hungaran interrilaton, aŭ simple oni estas hungara. Kaj kiam vi konas, ke „Rubik-kobo” estas hungara eltrovaĵo.

Se vi ĵuras, ke la ajlo kaj la miela teo elpelas el vi la pestaĉon malpli ol unu tago ĝi elpelas.

Se laŭ infano senĉese vi devis manĝu karoton, kaj pro tia demando, ke „por tio”, la siaj gepatroj tion respondis, ke „por tio, ke vi pli bone fajfu”.

Se estas malfacila klarigi, ke la famila nomo ekzistas sur la unua loko, nome tio ne estas via baptonomo.

Se oni deziras al vi feliĉan naskiĝtagon tire sian orelon.

Se ekzistas termoakvo aŭ banejo en la sia urbo aŭ almenaŭ proksime ene 10 kilometroj.

Se vi konas kio estas la lardŝrumpaĵa pogaĉo.

Se vi staras en la pluvo, vi kreskos.

Se ne estas bona la normamesura kuseno, aŭ giganta aŭ tre malgranda ĝi devas esti.

Se vi hungare parolas kun eksterlanduloj, sed pli malrapide kaj pli laŭte, ke oni „komprenu”.

Se vi tian lingvon parolas, kiun neniu komprenas, nur hungaroj.

 Se vi ekhavas birdolakton por deserto.

Se vi ne malŝparas la nutraĵon, la restaĵon vi konseras por posta tago.

Se la fabuloj ne tiel finiĝas, ke ili ĉiame feliĉe vivas, sed ke ili feliĉe vivis ĝise ili ne mortis.

Se la sia avinjo kun tio manicas, ke vi ne faru mienojn, ĉar tiel vi resiĝtos.

Se la sia abinjo kun tio manicas, ke ŝi posten ligas la lian kalkanon.

Se vi kapsiketon produktas sur la korto, aŭ sur la balkono en la malgranda argilaĵo, ke vi garantias sian fortaĵon.

Se la ekserlanuloj ne konas, se vi tion priskribas, ke ili ne manĝu akvomelonon post 15-a aŭgusto, ĉar „Laŭrenco enpisis”.

El nekonatuloj de rato

  cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsiderej Progresantoj

(HEKKP)