Kulpaj vortoj - Epokspirito

Estas je 2000 eldonita, laŭ Nacia Lernolibreldonejo prizorninta volumo, en tio inter detaligo de la kutima progresa, demokratia, rasisma, sklaviga, ekskluda ktp., do laŭ buŝgusta de epoko toleremhistoria daturo[1] ekaperas unu frazo: „Liberigo de negroj”.

Ĉi estas simpla, sendamaĝa frazo, en tiu la plej servila, deviga por konveno mondcivitano neniun „tiun” trovus, ja tamen estos malfeliĉo el ĉiu en la lastaj tagoj. Mia konatulo en preparan instituton por profesoreco, kaj per siaj okuloj ŝi vidis kiam la profersoro surskribis sur la tabulon tion ĉi frazeton, unu da gravumantaj studento levis sian manon: „Ĉi tion tiel jam ne estus diri!” Tiel do la vorton. Tiun ne estus. Tiun vorton, ke negra. Iun alian devas diri anstatŭe.

Ne tiome antaŭe ekziustis organizo, kiun tiel oni nomis: Landa Cigana Loka Registaro. Laŭ ĉi tioj tagoj mi surenserĉis, kaj mi vidis, ke jam ne tiel oni nomas. Landa Romaa Loka Registaro. Tio ĉi nun estas ofociala. Ĉu ke en la pli frua kio estis pejorativa, mi ne povus imagi, kiel en tio, ke marmeladpano, aŭ infankuvo, sed do kiu mi estas, ke mi enmiksiĝu en la aĵon de granduloj?

Vortoj. Ĉi tioj vortoj iel ĉiam nur komplikaĵojn faras. Ĉiajn pensojn oni sekvigis en la homoj. Kaj oni klopodas ekskludi el la poblikvivo. Tiel ke sed la kreiĝintan malplenon oni devas plenigi, oni kreas anstataŭe aliajn vortojn. Ĉar tiu tamen estus, ke en la interparolo, se la temanta substantivo sekvas, tiam tie du sekundaj paŭzoj rezultu.

Estas ekzemple tiu vorto, kiu de memoreblaj tempoj tiun aperaĵon esprimas masive, ke iu al sia sekso inklinas. La siptomo estas malnova, depost ekzistas skribinta historio, ni scias pri tiaj okazoj. Do estis pri ĝi unu espromo, kiun ankoraŭ ankaŭ en aĝo de József Kármán[2], Pál Gyulai[3] aŭ Miklós Jósika[4] tiel oni uzis, konis Ady[5] kaj Ferenc Herczeg[6], ebrie ridaĉis pri tio Viktor Cholnoky[7] – ne pro malamo, nur do estas spritaĵa, se iu kun mustardo manĝas la marmeladajn knelojn.

Poste en erao de libereco ni ĝisvivis, ke ne estas permesata tiel diri, kiel ĝise. Ĉar la liberecego alvenos, do tuj ĝi malpermesas ion. La estaĵo de reĝeco ne malpermesis tian. Sed do ankaŭ ne asertis pri mem, ke ekzistas libereco kaj egaleco.

Do, nun alie devas nomi, kiel oni tiun diris, ke tio vorto estas pejorativa. Oni uzas laŭ insulto. Oni mokadas. Poste ni eksciis, ke de nun tiun devas diri: varma[8]. Ankaŭ ni uzas – escepte kiam oni ne vidas, kial en la drinkejo tiel ankaŭ oni diras, kiel en la erao de bona maljuna Cholnoky, kaj laŭ le nomo de libereco oni instalos ĉien kameraojn, eventuale aliformiĝos la situo. Sed ekzistas unu ĝena cirkonstanco: la homoj pri la „varma” vorto ankoraŭ ridaĉas. Kaj oni kunokulumas komplice. Oni fortiras siajn buŝojn, se iu uzas la vorton. Ĉio ete timigas min. Kio estos tiel baldaŭe. Ĉu oni deŝanĝos ankaŭ tion ĉi? Ĉu oni kreas novon? Post kelkej jaroj – poste komplice oni kunokulumadas, ke ĝi temas, kaj oni frapadas ŝultrojn reciproke – ĉu oni venos la sekvanta? Poste la pli nova kaj la pleja plej nova?

Ĉar la homoj neniam pri la esprimo ridaĉas, sed pri la poste estanta enhavo. Oni ŝanĝadus mem la konkretan substantivon pri io ajn.

Ĉu ne devus lasi kun la provadoj? La naturo – la ordo de dia kreo – sen tio ĝi estas pli forta.

Pozsonyi, Ádám

El „Magyar Hírlap” tagĵurnalo – 11-a Oktobro de 2012. ĵaŭdo

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsidere Progresantoj

(HEKKP)

Notoj de tradukisto:
[1] Daturo – komprenu, tie ĉi: narkotaĵo aŭ veneno
[2] Kármán, József – (1769-1795) hungara aŭtoro, advokato, kalvinana pastoro, episkopo.
[3] Gyulai, Pál – (1826-1909) hungara poeto, aŭtoro, literaturkritikisto, universitata instruisto
[4] Jósika, Miklós, barono – (1794-1865) hungara aŭtoro, kreisto de hungara romantika romano
[5] Ady, Endre – (1877-1919) hungara poeto
[6] Herczeg, Ferenc – (1863-1954) hungara aŭtoro, teatraĵverkisto, ĉefredaktoro, ano de Hungara Scienca Akademio, unu el la plej signifoplena verkisto de antaŭa parto de 20-a jarcento
[7] Cholnoky, Viktor – (1868-1912) hungara aŭtoro, poeto, ĵurnalisto, arttradukisto
[8] varma – sanseksualo kaj samseksualino, goja**; hungarlingve la vorto signifas temperaturon