La ’Kvina sigelo’ kaj la filozofio de hometo

Ni estas en la fino de 1944 en Budapeŝto, en drinkejo, iam vespere, ni estus jam antaŭe la komenco de la elira malpermeso. Ĉi tie renkontiĝadas sisteme tablosocieto, kio en tio ĉi tempo, kiam jam la homoj kuraĝis kaj havis tempon interparoli – laŭ vesperoj oni kunsidis kaj konversaciis, dikutis pri ĉi tio kaj pri tio. Kaj nature oni la plej grandajn zorgojn solvas. Ĉar oni solvas – ne estu al ni skeptikoj. Ĉiam kaj nur ĉionm de arta-tipa akireco de bovobrustom, tra la ĝia adekvata prepareco, plene ĝis la esenco de la vero.

La filozofiaj demandoj de la „bono” kaj „ĝusto” estis ĝisdataj ĉiam, sed dum la tempo de mondbruladoj kaj transformiĝoj ial la homoj pli bone interesiĝas pri la ĉi tia demandoj. Ĉu kiu komprenes ĉi tion? Kiel same tion nek komprenas neniu, ke: ĉu post beloj kial saltas la naskiĝa proporcio de la knaboj same sur 70-ajn procentojn. (Tio dum la tempo de paco estas 49%.)

Tiel, ĉirkaŭ la tablo, en la ombro de muzikomaŝino ni vidus sinjoron Gyuricza-n, la cinikan horloĝiston majstron, sinjoron Kovács-on, la ĝueman, sed tamen grumbleman libroagenton, la ĝis senfineco moralistadantan, la batalan ideistulon, la militinvalidan art-fotografiston. Kaj nature la dommastron, kolegon Béla-n, la pian kaj paceman drinkejmastron, kiun malfacile estus elporti el sia pacienco.

La historio ankaŭ la „malgrandan homon” starus antaŭ elektvojon, ne nur la grandulon. Ĝuste tial multe estus tragedia, kial la „malgranduloj” alvenas antaŭ juĝon de la historio, kial ĝuste ili devas decidi – al ili kiuj nenion respondecon ne sentas en la formiĝo de la aĵoj, Oni ne sentas neniam.

Ĉi tio estas sia unua paradoksono de la vivo, estas paradoksa komedio: ne estas indulgo, al ĉiu samaj demandoj estas rajtigitaj.

Pri tio temas la el novelo de Ferenc Sánta en 1976 pretiĝinta filmo.

La sian bazodemandon de filmo ni vidus en tio detalo.

Sinjoro Gyuricza kun la elpensinta historio sur tia situacio meditas, kaj kune li meditigas, li konsternas, li provokas sian partneroj, pri tion ĉiu konas la plej ene, ke ĝi ekzistas, sed tamen oni tiel supozas, ke al oni sur tion ĉi neniam ne devas respondi – ĉar al oni la tian demandon neniam ne metas neniu. Ja, li estas tiome „senkaraktera” kaj li estas por atento ne meritanta „hometo”.

En la komenco de la sceno demandas Gyuricza de fremdulo, duone humore, duone laŭ apologe, laŭ decidonta demondo – li kion elektus, la terpinon aŭ bovidorostiton.

Nature ĉiu la bovidobruston elektus – eble –, ĉar tio estas „pli delikata”. Kiel la tiutempa „Darling” cigaretoj, kion nur sub vendotablo, „negre” estus akiri, kaj onuidire por tio ĝi estis „bongusta”, valora, „kurioza”, „delikata” ĉar tion en mielo oni marinis la sian nikotianon. Laŭdire. Sed kredas la stumpetulo…

Ĉu sed kial la „delikateco” estas la sia pleja definanto de valoro de aĵo.

Kial, se tio estas tie ĉi, kiam – fakte – ni elektu laŭ tia opinio, kun foruzeco de tio ankaŭ inter vivoj de Gyugyu kaj Tomoceuszkakatiti! Ja, se same en mondo de la ĝuoplena senprincipo davas elekti, kiam en la mondo de la suferanta maralistaco same estus, kaj ankaŭ devas.

Ĝuste tio ĉi estas la demando: vi kion elektus?

Ĉu la sena konsciencaj krizoj ĉiupovecon ni elektas, kiam en morala senco ni faras malbonon, sed ne ne scias pri tio, kiam ne interesas nin (Ja, en absoluta senco interprete „bona” ne ekzistas – oni diras unuoj), aŭ la suferoplenan, doloroplenan konsciencon ni elektus.

Ĉu ne, tio ĉi estas stulta demando? Tiel do, ekstere tio, ke la parabolo estas tordelprema, ĝis la fino troapela paradokso. „Antaŭ nin neniam ne venas tiaj demandoj”, eĉ „kia propozicio estas tio”, ĉu ke ni decidus, ke en la nia posta vivo, unu princo aŭ unu sklavo ni volus esti? Kaj trenkvile ni indignu, ni referencu sur ian „sengustadecon” kaj tuj ni „paratu”. Ja, „la plej bona defendo estas la atako”! Ĉu ne?

Ĉu sed ni dumis sur tiojn? Ĉu de kio estas „bona” la bono kaj „ĝusta” estas la ĝosto? Ĉu ĉio estas ene ni brulige, aŭ nur tiel ni imagas? Ĉu kaj ne ekzistas la absoluteco? Teil do la „Absuluteco”.

Kaj ĉu kial estas tio, ke dum la moralaj depresioj – kaj precipe dum la tempo de militoj, katastrofoj – tioj demandoj tie laŭ fulmo manifestiĝas?

Jen estas la teksto de la interparolo, la parolecoj. (Kio cetere ne estas sama laŭ litero kun novelo de Cánta – kiel en la libro la verkisto skribis „Tomoceuszkakatiti”-n, sed en la filmo ia „Tomoceus Katakiti” aŭdiĝas.) Sed nature – en tia demando nek devas al ni, al „hometoj”, al „lernantoj” ni decidu.

Ja, ĉu ne estas egale, „karaj sinjoroj gastoj”? Ĉar „estas ja unu vero, sed tio egzistas ekster mi, ie «en alio», «de mi malproksime» [se propre ĝi egzistas] kaj egzistas la mia ena-. intima-, opinio-mondo, aliparte pri tio mi ne rakontas, ke kion ĝi enhavas. Ja, en la ĝia centro estas la «mi», la «mi» kaj ankau trie la «mi». Sed tion ĉi ĉiu scias. Ĉu jes?

Kaj vi volas – mi eldiras al vi, kion oni instruis al mi, mi racitas la lecionon, kion oni instruis al mi en la katekismo, sed se estas la situacio „sange” serioza, simile konas „ĉiu”, ke la „ĉiu” kion elektus.

Morala disonanco. Kiam la vortoj, la pensoj kaj la agoj disiĝa de alion, Ĝi ne egzistas en interkovriĝo. Kaj tio ĉi nek perturbas ilin.

Kiel en senkreda, en senkonvinka, en senmorala kaj senorda mondo.

Kiel en lando de princo Tomoceus Kakatiti.

Aŭ ne?

Sed propre: ĉu egzistas tia la absoluta morala leĝo, laŭ tio ĉio juĝeblus? Kaj se ĝi egzistas, ĉu tiam tio koncernas ankaŭ nin?

Pri tio temas „al ripozata”kvalifikinta poeta demondo de sinjoro Gyuricza. En tio tio estas terura, ke neniu ne estas scivola sur nian respondon, tion oni nur starigis tion. Ne estas interesa, kion ni diras, ĉar tion nur al mem ni respondeblus aŭtentike. Kaj pro ke la parolaj, plurfoje hipokritaj respondoj en la realo ne ĉiam ili efektiviĝas.

Aŭ ĉu mi estus amara kaj ĝis ekstremeco pesimista?

Ĉiaokaze, ke el kiu estos la Heroo, kiu estas Heroo, la ĉampiono de la Moralo, tio la plej malofte laŭ siaj verboj de homo estas decidebla – honore bonvolu.

Kaj ĉu vi scias, ĉu kio jam estas interesa?

La titolo de filmo.

Ĉu ne vi scias, ke tio originas el Biblio, el la Libro de Revelacioj?

Ne estas granda aĵo, ne estas sono de trompeto, vidaĵeco, tio ĉi estas „nur” kvina sigelo – inter la sep.

„Kaj kiam li malfermis la kvinan sigelon, mi vidis sub la altaro la animojn de la mortigitaj pro la vorto de Dio kaj pro la atesto, kiun ili havadis; kaj ili kriis per granda voĉo, dirante: Ĝis kiam, ho Estro, la sankta kaj vera, Vi ne juĝas kaj ne venĝas nian sangon al la loĝantoj sur la tero? Kaj estis donita al ĉiu el ili blanka robo; kaj estis dirite al ili, ke ili atendu ankoraŭ kelkan tempon, ĝis ankaŭ iliaj kunservistoj kaj iliaj fratoj, mortigotaj kiel ili mem, plensumiĝos.” (Rev;6,9-11)

Ĉu ni komprenas? Tiam ni legu jam la ĉi tien apartenan priskribecon de la kvina trompetosonoj. Kaj se ni legis, ni eltrovas: ne havas nenian interon al la filmo sugestita sagista, holokaŭsta, „malpuraĉa murdinta” literaturaĉo. La levinta demando nome estas pleje esenca ĉe la tiaj stultigaj, seriozadaj preterparolecoj.

Ĉar tion ĉi nur ni mem respondus, tiel do al propra ni.

Kiel tio estas kutima ĉe la veraj gravaj demandoj.

Hungaruja Esperantista Komploto de la Konsiderej Progresantoj

(HEKKP)