Al tio ĉi nacio monarĥio devas! (*)

Hodiaŭ intervjuon donis al mi admiralo Horthy, kiu pro la okazaĵo de lastategoj al la unua plej interesa eŭropa personeco antaŭenpaŝis. Li antaŭen ĉion certigis min, ke revena eksperimento de Karolo plene malsukcesis. La incidento nek ne skrapis la supraĵon – kontraŭe, pro sia efiko la plena komuna opinio alviciĝis malantaŭ la nuntempa kabineto. Horthy asertis – kaj tion same mi povas konfirmi –, ke en Budapeŝto kaj en Hungario estas ĝuste tia perfekta la ordo kaj la trankvilo, kiel en Parizo aŭ en Novajorko.

Charles H. Grasty

Ĉeftitoloj: 

* Lia konvinkiĝo de la hungara gubernatoro, de al popolo bezonas reĝon – sed al la Karolo-intermezo estas elcerpita.
* Ili solvos la siajn pronlemojn – li fortikigis.
* La situo plibiniĝas – diras la hardita eksa flotestro.

Charles H. Grasty anoncas

Ekstratelegramo al la New York Times

Budapeŝto 2-an Aprilo 1921.

Antaŭe nia renkonto mi ne sciis, kion mi pensu pri estinta admiralo de la aŭstra floto. Mi imagis al tia, kiel ian, laŭ la elpluatitan de sentrankvila hungara politika situacio, malfacile defineblitan karakteron. Anstataŭe la imageblan plej eminentan mariston mi ekkonis. Li similas al Beatty, nur li vidiĝas al pli juna. Li havas 52 jarojn, sed li forkonfesus 10 aŭ 15 jarojn. La sia vizaĝo faras ateston pri forta karaktero. Lia makzelo estas anguleca, siaj trajtoj estas agrablaj, li havas varmabrunajn okulojn, lia kapo estas belforma. Li estas fiere kuntena kaj energia. Li sufiĉe bone parolas angle al tio, ke en ia ajn temo li kemprenigu mem. Li komencis nian interparoladon kun konigeco de enaj malfacilaĵoj de Hungarujo – kioj estas tre gravaj. Sed li tuj aldonis, ke lia lando ne deziras ŝarĝi aliajn popolojn kun la siaj promlemoj. „Ni solvos” – ki diris, kaj dum la tri kvaronaj horaj intervjuo ĉi tion trioble aŭ kvaroble li ripetis. Laŭ la signoj tion mesaĝon li dezirus pleje akcenti. Ŝancon li petas al Hungario, sed ne en tia formo, ke la ekstera helpo demoralizu aŭ dorlotu la popolon.

„La markitaj limoj de Hungarujo preskaŭ en nesolveblan situon kunportis nin. La apud rivero situacianta Budapeŝto estas natura komerca centro, sed la ekonimiajn vidpunktojn preteratinta, arbitra desegneco de limoj eksterordinare malfaciligas la provizadon. Oni devigis nin inter tiajn malvastajn framojn, ke en la lando sur multa loko devas pasporto al bienmastoj, se ili volas eliri en la trans limo alvenitajn siajn stalojn. Hungarujo produktas sukerbeton, sed la sukerfarejoj estas en Aŭstrio. Ni ne havas nek tiomajn arbojn, ke entombigu nin en ĉerkon, se ni mortas. Ni ne havas mineralarojn, el Supra-Silezio ni devas importu karbon.”

La situo pliboniĝa

„La ilustraĵo ŝajnas al deprima, sed ni solvos la problemojn. Jam nun estas perceptebla la pliboniĝeco, kaj ni kalkuli je plua antaŭenpaŝeco, Mi ankoraŭ vigle memoras, en kia malfacila situo ni estis antaŭ nelonge. Kiam mi revenis en Hungarujon, oni donis vespermanĝon por mia honorsaluto – sed pli malmulte alvenis, je kiom povus kalkuli. Al la homoj simple ne estis tion surmeti. Iu tion diris: »Mi ne povas iri, mi ne havas frakon.« Sur tion oni parolis al li, ke li venu en smokingo – sed li ne hacas nek smokingon. Li havas iame unu uzitan uniformon, sen botoj. Tio estis la estroj de lando – multoj intere estis mastroj de nombraj kasteloj.”

„La nia popolo elĉerpiĝis en la milito. Jen alveturis la bolŝevismo – jen venis en viziton la najbaroj. Ni kolektis la oficirojn kaj la ankoraŭ armeeblatajn soldatojn. (Vi ne forgesu, ke ĝis la promenbastono oni senarmigis nin, tial ni ne povis elstarigi seriozan forton.) Sed tamen oni sukcesis ian defendforton eskorti por la lando.”

Oni malbezonata detaligi, kio sekvis post bolŝevismo. Kion la bolŝevistoj restis, tion la posten venantoj forportis, ĝis tio ni ne restaris la ordon en la lando.”

Post ĉio tamen al nia popolo grandajn malutilojn kaŭzis la plene senfundamenta »blanka-teroro« propagando-kampanjo. Ke kian profundon atingis la ĉi tia propagando, oni montris unu ekzemplo. Unu sveda oficisto antaŭ nelonga tompo rakontis al mi, ke ĉe ili en la gazetaro laŭ fakto oni manipulis: en Hungarujo la bolŝevistojn oni fermis en tendaron, kaj ĉiutage oni murdis kioman, tiom devas al nutreco de vivantoj.”

„Nia industrio ne staras mise, sed estis grandaj enspezaj senproporcioj. La plej malmulta laborakiro de ministo estis 6500 kronoj laŭ monato, de tio unu ministro ricevis kun 2000 kronoj pli malmultan. Ankaŭ nek tio mono ne estis sufiĉa, ke niaj ministoj sufiĉan produktu. Mi devas foriri al ili – mi diris al ili, ke la vivo kaj futoro de lando de ili dependas, kiel ili devas labori.”

Li donas la plej bonan

Horthy tiel diris la tian vorton, ke: „devas”, kiel la timbalo sonorus. Kiam mi demandis, kie estis el li guberniestro, ĝis iaj momentoj li hezitis kun la respondo:

„Mi estis konata, ol kiu havas komandantan sperton – kaj mi ne ŝtelas. Mi postiras la anglan esprimon: vi faru, kion nur vi povas, pri alioj vi ne zorgu.” (1)

„Ni devas ellukti multajn situaciojn, sed la plej malfacila estis dum posta dimanĉo.”

La guberniestro tre mallonge pretere menciis intermezon laŭ Karolo reĝo. Evidente ke li estis en la tre komplikita situo. Horthy kun la sia oficira plenumo, kaj kun derompeco de la adriatika ribelo – kie li depafigis la ribelulojn – ĉiel meritis la rangaltigecon. Sed la reĝo tie nomumis lin al la kamandanto de aŭstra floto, ke li pli multan maristoficiron lasis flanke, kiuj staris antaŭ li en la rangŝtuparo. La lin nomuminta reĝo tamen – estis Karolo.

Al Hungarujo devas monarĥio

Kiel mi demandis, ĉu ne estus logika al li, ke vi konservu la povon, li rifuzis same jam la penson de tio.

„La plej feliĉa tago de mia vivo estos tio, kiam mi forgesos ĉi tion, kaj mi hejmen irus. Mi estas soldato kaj mi plenkreskis al la naŭtiko, mi ne havas nenian inklinonla al la politikaj partioj. Mi estas tial ĉi tie, ke en la malfacilaj temoj mi sermu mian patrujon, sed mi ne havas nenian politikan ambicion.”

Apud tio vi ne forgesu, ke unu republika Hungarujo estas plena sensencaĵo. Unue same: la hungara pensado alkultimiĝis al la monarĥio, due tio ŝtatformo konvenas al karaktero de nia nacio. Se ni, simile al vi, je kvar jare elektojn organizus, kun tio tia impetado kaj ĉagrenplenadeco irus kune, kio ekvigus tre grandajn damaĝojn al ĉi tia lando.”

„En la etaĝa kirasaĉambrego ni gardas la kronon kaj krucon de Sankta Stefano. Tioj estas al Hungarujo la simboloj de adekvata regado. La seĝo, en kio ni sidas, la tablo, ĉi tia plena palaco estas proprietaĵo de Krono.”

„Al la hungarulo la aŭtoriatato en la monarĥio enkorpiĝas – ankaŭ tio ne kalkuliĝas tre, kiu surhavas la kronon. En monarĥio la popolo la plej malmulte estas elmeta al influo de la danĝeraj demagogoj, estas publiktrankvilo kaj paca laborado. Tempe ni solvos niajn problemojn. En monarĥio, kio kune sekurigas la ordon kaj la leberecon, la ĉi tia lando ekfloros.”

Notoj:

(*) Aprila 1921-a originala tilolo.

(1) Do your best and don't mind the rest

Dankon al Regnum‡ portalo, al la plej signifoplena hungara monarĥista portalo!

HungarujaEsperantistaKonplotodelaKons

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsiderej Progresantoj

(HEKKP)