Jen estas la multe citita, al esperantofilo envicigita ŝatita gloso de Endre Ady el 1906.
Kontraŭ la disvastigo, la verko ne pri la esperanto sonoras, sed dum la mantelo de esperanto pri la politikaj statoj de la unuaj jaroj de la XX-a centono; kiel unu enorme talenta, genia, ja kun liberala kaj maldekstra flanka vidmaniero infektita, miskondukita hungara framasono vidis.
Li ankoraŭ ne scias, ke en tia unua jardeko havis laste sian ŝancon de Hungarujo, en forrabeco de ebleco, laŭ ena kontraŭulo, same senvole kunlaboris la poeto.
Kun la sia senbrida liberala – laŭ sia rezulto estas patrujodifekto, kredartikole al neapelacieblo opiniita – kun siaj antaŭjuĝoj, kun siaj kerne de-aldiradoj.
Ke poste ankoraŭ en siaj lajtaj tagoj ĝisvivu malgajan frukton de liaj ribeligoj – kaj hontoplenan perfidon de la Okcidento, kaj de la kunsendaj enaj onoj. (Kion tamen li adoris tiel – kaj ĉefe Parizon la francan kulturon, kaj tio perfidis lin same. Vidu: la apologon pri la rano kaj pri la skorpio.)
44. Hungara problemo
(Pariza letero)
Oni instruas en la 'Sorbonne', en la 'Saint-Cyr', en la 'Polytechnique' kaj en la aliaj lernejoj. Plue: komenas lerni ĉi tie en Parizo jam la kelneroj la esperanton. En mia hotelo ĝis du tagoj en la Ĝenovon veturantaj anglaj fraŭloj malpacadis: ’esperantauloj’. Estis unua afero, ke pro esperanta bruo mi ne povis dormi. Post noktomezo, en hejmeniranto, kaptis min en la ŝtuparo unu apostolo de lingvo de doktoro Zamenhof. Li ĝis unu kaj duono horo kalrigis al mi, ke kia trezoro estas la esperanto. «La lingvo esperanto presentas al la mondo civilizata la sole veran solvon de lingvo internacio». Ili iris dank’al Dio sur la sian ĝenovan kongreson, sed la esperant-problemo restis ĉi tie. Ĉu, ĉi tio estos nu, nepre la tia internacia lingvo, kio estos”? «Simpla, fleksebla, belsona» lingvo estas la esperanto. Ĉu sed estas sufiĉe malkomplika, ĉu estas sufiĉe fleksiĝa kaj ĉu estas sufiĉe bela muzika? Se en la Hungario estus modo la intelektua kulturo, cent scienuloj skribus pri tio tagfoje. Ĉar la mondlingvo-problemo estas tia hongara problemo, ol la fringo. Kun nia tatara idiomo ni tie sidaĉas en la mezo de Eŭropo, ol en kava la leporido. Ni dum mil jaroj vivas en la bunta popola kaj lingva tero, kaj nia lingvotalento estas febla-meza. Tulipa Sinjoro-Militestro kvankam apenaŭ agi al ni tion la miraklon, ke la Sanktan Spiriton li forsendu. Jam nek por tio nek, ĉar la pagana Sinjoro-Militestro kun la kristiana Sankta Spirito ne estas parenco de patro. Post kvindek jaroj tiel devas naskiĝi de la hungaraj infanoj, ke oni almenaŭ angle, germane, france parolu, aŭ estos granda malfeliĉo. Poste tuj almenaŭ unu slavan lingvon oni devas koni. Probable, ke oni devas ellerni ankaŭ japane. Ni ne parolas pri tio, ke la anglan dialekton de la Unuiĝintaj Ŝtatoj precipe deves esti en sia sango. La italianuloj lernis nin sur la litero-skribaĵon, kaj kun ili ankoraŭ estos multa problemo. Al ni devas same la ilia lingvo.
Se la Jenő RÁKOSI plenumos la hungaran imperion, al ni devas alproprigi ĉio Balkano-lingvon. La balkaniaj nacioj estas vere junaj kaj grandesperaj nacioj. Ili ne laciĝis jam tiam, kiam ni estis ankoraŭ sumeroj. Certe infanto de la estonteca hungarulo apenaŭ havas tempon ke same hungare ellernu. Ĉio kvankam ne estas ŝerco-vorto, sed la plej serioza realo. Post kvindek jaroj krom nia volo ni tiel enmiksiĝos en la vojon de la militaj kulturoj, ke sen praktikaĵoj ni perdiĝos. Laŭ seĝeco, kaj se la penseco estus nia malsano, ĉepinte en ĉio internaciismo estus stari al Hungario en Eŭropo. La nian vivon nur la internaciismo savus. Kaj la mondlingvo-problemo ĉi tial estas terure hungara, eĉ tulipa problemo. Sed mi vetas en ajno, ke serioza hungarulo ne forveturis en Ĝenovon, sur la kongreso de la esperantauloj. Franco sole sufiĉe elita lando, kaj tamen ĝi donas la plej grandan procenton de la kultivantoj de esperanto. Ĉar en Franco sane laboras la vivinstinkto. Ĝi sentas grandan, blindigan pligrandiĝon de la germaneco, slaveco, anglosakseco. Ĝi rimaras, ke laŭ batita milito reenmarŝas la iam mondhava franca lingvo. Do Francio sankte kaj prudente deziretas naskiĝon de unu «langue seconde». La vivo estos foje pli komplikita kaj pli malfacila. Ni ne havos tempon cent lingvojn lerni. Oni devas zorgi do pri tio, ke apud nia patrinolingvo ni vivus kun unu komuna lingvo. Ĉu nu ne estas hungara problemo la mondlingvo? Ĉu ne centoble pli bone nia intereso estas ĉi tio, al ni, kiel al franculoj? Duaranga estas, ke la esperanto ĉu estas pli bona aŭ pli malbona internaciista lingvo. Sed la celo, la klopodo entranĉas en nian akrasenton, al hungaruloj, ol la razilo. Inter ni ili decus elveni la plej fanatikaj apostoloj de la internaiista lingvo. La Ilias-on, Dante-on, Hamlet-on, Heine-n, Ibsen-on, Anatole France-on kaj la «Also sprach Zarathustra»-n jam hodiaŭ mi lernigus ajn same esperante apud la hungare en la hungaraj lernejoj. Ni devus furiozi de ĝojo, ke estas unu plano, kio lude enŝtelas nin inter la kulturan popolon. Aŭ se ne plaĉas al ni la esperanto, buonvolu pli bonan mondlinvon inveti de hungara scienculo. Mi ripetas, mi ne scias kiomfoje: ĉi tio estas hungara problemo. Kvazaŭ la mapo kriegas sur nin ĉi tion, se jam nia menso estas silenta karaktera. Samtempe ellevus nin el krifo de germaneco ankaŭ la mondlingvo. Ĉi tio estas: hungara zorgo.
Tradukis kaj skribis:
Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsiderej Progresantoj
de la Konsiderej Progresantoj
(HEKKP)
Nincsenek megjegyzések:
Megjegyzés küldése