„Viroj en Arboj” (Men in Trees)

„Elmo” estas nur en fantazio vivanta alaska urbeto, ie inter „Juneau” kaj „Anchorage”, aŭ alioloke, kie unufoje ankoraŭ Tom Seleck turnis. Prave, nur reklamofilmon. La loĝantoro havas tre-jese bizaran demografian konsiston, ĉar en la nia scenejo de la historio – onidire – ricevas 10 viroj sur 1 virino.

Ĉi tien alvenas prezentadon opinii Marin Frist, la sukcesa kaj beleta blondecanino, naskiĝa novjorka amo-fakspertulino (Relationship Coach) kaj plejvendanta verkistino. Sed – ĝuste sia ĉi tien vojaĝo – en la aeroplano malkaŝiĝas, ke sia fianĉo jam malnovtempe erarigi ŝin kun same plej sukcesa novjorka ĵurnalistino. Tamen ĝuste ili prepariĝadas sur edziĝon, ankoraŭ la fianĉina vestaĵo oni travitas. Estas donaco al stelulino. Kvankam poste ial jam estis ĝia prezo 9.570.⁰⁰ ($) dolaroj.

Estas situokomikoj, la „Urba Knabino en Pejzaĝo” (ĉu sur „pejzaĝo”? – en la fino de la mondo!) sindromo, la ne tro multa rolanta epika serio, laŭ „naskiĝaj amerikoj” por sovaĝromaneco pensa en Alasko. Kompreneble – mi jam diris – estas en ĝi blonecino, senfinaj distancoj, mallaŭtaj voraj mizantropoj, volontulaj ermitoj, tio estas malrespektaj alaskoj, la transloĝiĝaj lokoj, unu ( tio estas: unu peco) loka drinkejo, unu peca negro (sed indiano – komprenu: eskimo, „native”, praloĝanto – nur en la amasosenoj) kaj ĉio en la 232 loĝanta urbeto – en Elmo. (Kia belega „originala” esperanta vorto!) Pri senulpigo estu dire de la filmo, ke ĝi ne sur la ursojn kaj la nordajn cervojn koncentras, ol la foje „Norda Misio” („Northern Exposure”) titole faraĵo („opuso”), sed ĝis la intenseco de unu kaj unu parto, kun traaŭdkapabla pensomarŝoj – kompreneble –tio ĉi motivo ankaŭ ekaperis en la sinsekvo.

La ĉefaherino kompreneble subenrolis antaŭ la lokaj kamparoj, ĉar malgrande (?) ebruiĝas antaŭ sia prezentado, kaj tial ke oni ne havas „Vodka Negroni”, jes ja tio estas, sed tio ne estas malutilo, ĉar en la prezenta interparolo ne nenio virino ne partoprenis.

Tiel ĉi la stelino ekdormas en la – unua senstela – panzio (Elmo Inn), ŝi malfuas al sian unuan flugmaŝinon kaj jen tiel ankaŭ la ĉikagan „Ophra”-n Spektaklon, sed en tion la sia kolportistino kun pli grande mizere organizis ŝion, kaj la panzionisto – la cetere juna, belaspekta, animita „Frist-admiranto” kaj senkompana Patrick Bachelor (Derek Richardson) malaltan aŭskultaĝatan („KZPZ”) matenan radioprogramon same, kaj de tiun tiu aldone ĉioj siaj libroj elmemore, vorto laŭ vorto li konas.

Neĝkovritaj pintoj, senfinaj arbecoj, naturaj belecoj, kuto antaŭ la enirejo de la panzio, ursa-sprajoj, solidareco kaj amo, „elmoeco” – jen tiel povus okazi la medion mallonge resumas, pri tio la serio „Viroj en Arboj” (Men in Trees) temas. Ĉiaokaze la tio ĉi kreitaĵo estas deviga literaturo por la filmscenaron nun lernanantoj. Ĉar tio sur humajn kontaktojn, sur la humajn rilatojn kaj sur la konfliktojn koncentras.

Kaj intere granden agrablan, bonajn elektantajn muzikojn ni aŭdus, kaj la ĝis hodiaŭe jam neforrestinteblajn ŝajnajn – bildkartgusta – saĝojn, vortogecojn, dum tiojn tamen estas merita kunkolekti.

Siajn la historiojn de la – kelkfoje stultaĉjajn epizodojn mi ne ŝatus resumi – sed la filmscenaro de Jenny Bicks cetere, estas fakte parada, atentokopta kaj majstra, tial mi estos koncentri sur framojn, sur en la radioprogramo forsonaj meditoj, tioj atmosferon de unuopaj partoj bone difinas, kaj ekde la Jerry Springer Spektakolo en la amerika televizieco enkonduktiĝa sur „Finajn Konkludojn”, sur ĉesigajn cerbumadojn. Ĉar tion ekprenis min vere, ne beleta postaĵo de Marin Frist (Anne Heche) kaj kun aĝoj kompreneble kunira, kun la malgrasiĝoj, kun la sanaj vitomodoj ne evita, ekebla, sed bone akapara, sia ekŝminka falto, kaj sia gracia maleleto ekprenis min. Estu dire en la sia senkulpigo – ĉu aŭ eble en senkulpigo de Jenny Bicks? – ke la serio almenaŭ kuraĝas prezenti la fumecon kaj la alkoholecon – jam se tio – eble laŭ la pejtaĝeco ankaŭ aperas en la serio.

Mi bone amuziĝis, kaj propre mi ne ĝojas, ke post du serioj deprenis pri la programo. Sur tiom ĝi ne estis malbona – eĉ! Mi dirus: fakte (mi ripetas min) paradan, gajan kaj karan faritaĵon mi estus vidinta. Kaj poste tioj mikuraĝe dirus: mi ekkomprenas kial estis Sarah Palin gubernatoro de Alasko. Post tio ankaŭ mi voĉdonas sur ŝi, kaj laŭ vicprezidentinon mi povus imagi. Jam, se mi estus alaska ameriko.

- Hungaruja Esperantista Komploto de la Konsiderej Progresantoj (HEKKP) -

Ĉu vi sciis pri hungaroj?

Malboninteco kaj antaŭjuĝo

Falsa bildo

Ĉu la hungaroj estas barbaroj, tiel kelkaj homoj kaj landoj disvastigas la famon? Ĉu la hungaroj estus fremduloj kaj nur forprenanoj? Ĉu hungaroj nur parazitis en Eŭropo?
Ĉu vi scias, ke kiojn donis la hungaroj por la mondo, per tio la mondon estus evoluinta, estus civilizaciinta? Mi tiel pensis, ke en multa parto mi prezentas por la granda legantopubliko, por vi, por la mondo, ke vi ekkonu, ke la hungaroj kiojn donis por civilizo, per tio estus evoluinta tio ĉi la Tuteco.

Neniam ili ne havis ĉinajn aŭ mongolajn aspektojn

1.) Ĉu vi sciis, ke en 895, dum la tempo de la „Honfoglalás” (Patrujakiro), kvazaŭ 500.000 hungaroj alvenis en la Karpat-baseno kaj se ni komparas tion numeron kun hodiaŭaj datenoj de popolaĵo, tie ĉi en la Karpat-baseno, (tio signifas 16 milionon hungaroj) tiam ni vidus, ke la hungaroj je 1100 jaroj 30-obla kresko. En la areo de hodiaŭa Francio en la IX-a cento 7 miliono homoj vivis, kaj hodiaŭ nur 58 milionojn homojn povas trovi. Ĉi tio estas apenaŭ 8,5-obla kresko.

2.) Ĉu vi sciis, ke dum la tempo de Patrujakiro en Eŭropo nur de grekoj kaj la romanoj havis skriban lingvouzon, kaj la hungaroj alveturis en la areon de Karpat-beseno, oni jam kunprenis maturiĝan, elĉerpitan, kvazaŭ 1700 jarajn skriban lingvouzon.

Loevena Kodekso

3.) Ĉu vi sciis, ke la tekston de Malnova Hungara Maria-lamentado la hungaroj ĝis la hodiaŭa tago uzas. La dramoj de Shakespeare la doktaj anglaj, nur jam kun vortara helpo kapabla finlegi, pro ke la angla lingvo tiom ŝanĝiĝi dum la pasea 447 jaroj. La hungara lingvo konservis sian gramatikon kaj vortprovizon. La hungaroj ne ellasis kapabla ke sian gepatran lingvon enfleksiĝu, kunmiksiĝu en la grandan lingvan homamason!

4.) Ĉu vi sciis, ke la Hungara Muzikoscienca Instituto 200.000 hungaran popolkanton, el tioj 100.000 jam aperis ankaŭ en printeco. En la 80 miliona Germanio tute 6 mil popolkantojn povis kunkolekti.

5.) Ĉu vi sciis, ke la hungara fabelo-mondo senkompara en la tuta mondo? En Eŭropo oni ne konas la „tündér” (ĉirkaŭe: feon), „hetedhét ország” (ĉ: la septona-sep landon), la „fanyűvő” (ĉ: arboŝiron), la „hétfejű sárkány” (ĉ: sepkapa drakon), ankoraŭ ne gramatike ne estas. Oni ne havas ne vorton sur tio ĉi.

6.) Ĉu vi sciis, ke Eŭropo ne konas antaŭ la enveno de hungaroj la manieron de fuireco de la viando? Oni ne konis la forkon kaj la kuleron. Oni kun manoj kaj kun tranĉilo manĝis la rostitan viandon. La hungaroj venigis la kuriozajn spicajn metodikojn, la pecigecon, la adkuirecon kun spicoj. Apud la dolĉan, la salitan, la acidan, la amaran saporon hungaroj alportis la akragustan guston en la manĝaĵon, tiojn ĝis la prezentaj tagoj trovanta en la hungara gastronomio; kun aliaj vortoj: la hungaroj ĝis hodiaŭ ŝatas tre spice pretigas la nutraĵon.

7.) Ĉu vi sciis, ke tial ni povus manĝi panon, kaj tial ne flanon ni manĝas, ĉar la hungaroj ekkonigis nin kun la parfermento.

8.) Ĉu vi sciis, ke hungaroj ekkonigis la mondon kun la sekiga pasto, kaj kun supopulvoro, sen tioj oni ne povus neimageblajn distancojn transrajdi?

9.) Ĉu vi sciis, ke hodiaŭ tial ne iras en Eŭropo en togo, ĉar la hungaroj importis kun si la pantalonon, la jakon, kaj la longan mantelon. Ĝis Eŭropo iris en sandalo, en boto, en pastlo, ĝis tiam la hungaroj kunportis la tri kvaronaj, kalkanumaj ŝuojn. Eĉ ankoraŭ la malsupran tolaĵon kun hungaroj ĉivenis en la tian ĉi parton de la mondo. Ni koncepnu, hodiaŭ en Skotlando, se iu vere aĝofidele volas vesti sin en skotan nacian kostumon, tiam oni ne surmetas kalsoneton sub la kvadratitan jupon.

Butonoj el periodo de Patrujakiro

10.) Ĉu vi sciis, ke Europo de hungaroj transprenis la butonon, sen tio ankaŭ hodiaŭ ĉirkauatordajn vestaĵon oni surhavus aŭ kun ligiloj, kun fibuloj, kun ŝnuroj, kun zonoj oni fiksus la niajn robojn?

11.) Ĉu vi sciis, ke ne grekoj, ne romoj, ne germanoj konis la piedingon. Tion en Eŭropo la hungaroj naturalizis, kiel same la buŝferon, kun tio la rajdistoj pli malproksine kaj ĝis pli longa tempo povis rajdi kaj povis la ĉevalon pli precize direkti.

12.) Ĉu vi sciis, ke sen hungaroj ankoraŭ oni ni ne povus lavi sin? Ĉar la hungaroj ekkoniĝis sin kun sapo („sappan”), kaj la ĝian nomon ankoraŭ de hungara lingvo transprenis multa kulturlingvoj?

13.) Ĉu vi sciis, ke antaŭ la hungaroj la kolon de ĉevalo uzis por tireco de ŝargo, kaj la hungaroj rezultigis la brustojungilaron, kun tio laborprodukto de la ĉevalo kreskigis ĉirkaŭ dekoble.

14.) Ĉu vi sciis, ke sen hungaroj la sian animon ankaŭ ekskuis la longa vojaĝo? La hungaroj venigis la ŝtalorisorton en la trafikon, la unuan komforta ĉaron en la hungaria vilaĝo, en komunumo „Kocs” preparis, tial estis la sia nomo „kocsi”.

15.) Ĉu vi sciis, ke je la Patrujakiro la hungaroj havis mirindan vegetaĵon kaj bestaron, tion ili alportis el regiono de la Interna-Asio, el „Granda-Hungarujo”?

Erdejaj ŝpurhundoj

16.) Ĉu vi sciis, ke en la pasinta tempo sukcesis laŭ parlamento, ankaŭ oficiale igi al nacia trezoro pli grandaj partoj de la pracivitanaj bestaroj? La naŭ hundospecojn, la 3 senkulturejajn kokinospecojn, la impetan bruton, la grizan bruton, la 3 specojn de la mangalicojn (porko-speco), la buklan kapron, la hungaran senkulturejan kapron kaj la siajn kolombojn. Tio ĉi ankaŭ signifas, ke tiojn ĉi ne eble krucigi kaj elporti el Hungario. Do oni devas konservi la puran sangolinion.

Tulipa Hungarica

17.) Ĉu vi sciis, ke la nederlandanoj je 400 jaroj kulturis la tulipon, la hungaroj je 3.000 jaroj. Tamen ili nominigas laŭ la Lando de Tulipo. La genocentro de la unika eŭropa tulipoespeco, de la „tulipa hungarica”, estas en la Karpat-baseno.

18.) Ĉu vi sciis, ke la dua konstitucio de la mondo estas hungara. La unua estas la islanda el pK. 720, sed la dua „Admonoj de reĝo Sankta Stefano al princo Sankta Emeriko”.

19.) Ĉu vi sciis, ke la Renesancon, ol artan stilon Aŭstrio kaj Germanio de Hungario transprenis.

20.) Ĉu vi sciis, ke same la irigacian ekonomion, kaj la ŝanĝkultivadon naturalizis. Ĝis hodiaŭ Eŭropo jam forgesis tion ĉi scion kaj precipe pro tion ĉi estas dankanta, ke niaj fekundaj teroj ruiniĝis, eluziĝis. Tio ĉi la vera pro tio, ke kial devas la Karpat-baseno en la Eŭropa Union.

Estu tiom ĉi sufiĉa por enkonduko, el pluskvamperfekto, ĝis ni ne daŭrigas kun la listigo de hungaraj donacoj de moderna aĝo; ke ni eksciu: "Laŭ hungaro esti fiera belegeco!"
Ĉu, ni daŭrigu?

(Hungaruja Esperantista Komploto de la Konsidere Progresantoj)

Sankta Elmo, preĝu por ni!

Antaŭ ol ni parolus de sur Elmo, decas klarigi, kiu estis Sankta Elmo (aŭ en la alia nomo: Sankta Erasmuso), de sur tiu la plej multaj nur tion oni scias, ke oni estas ia koncernas al la ia „fajro”, nome estas io, ke „Fajro de Sankta Elmo”, kaj en tio rolas Demi Moore kaj Emilio Estevez.

Tiu almenaŭ tiom ĉi scias, oni jam prudenton nomus, oni jam ion scias, sed ankaŭ ni konceptis la esencon, kiel kiom komperus hajduko al sonorilofareco.

Sankta Elmo (? – 303) estis en la III-IV-a centono vivinta prakristana martiro, tiu pro konfeseco kaj praktikeco de sia kredo, je la tempo la duona pensmalsanula Diocletianus cezaro kun eksterordinara – ofte nur de la romaj karakteriza – kruelaĵo oni murdis lin.

Pri lia naskiĝo ni nenion ne scias, kaj tion propre ni scias pri li, tion el la VI-a cenono kompilinta kolekto de legendo ni scias.

Tion ni scas pri li, ke li estis episkopo de la Kampania „Formiæ” urbo, tiu poste retiriĝis en la Libanana-montaron, en ermitecon.

Sed ne tie ĉi li estus meditinta en trankvileco, ĉar laŭ sia malferiĉaĵo li vivis en plej sangoplena periodo de la kristianismo. (Nu do senkonsidere de regado de Lenin kaj Stalin – sed ili ne estis „cezaroj”, nur amasmurdistaj satanidoj estis tiuj ĉi.)

Kaj ĉar la unua plej fundamenta atributo de le homo ne estas la „ilofaradeco”, sed la kaŝobservada kaj frustotremateca sopiro, en la posta aĝo pro formo de sia kruela morto li estis populara patrono.

Oni vokis al li la gravedoj (tio ne bezonas komentarion) kaj la maristoj, pro ke en lia bildigoj plej multe oni figuris kun vinĉo (ĉar siaj intestoj kun malrapida torturmorto, kaj nome kun ankroleva kapstano oni ektordis). Inter la maristoj same tial estis publike konato, pro ke en la mastoj de la ŝipoj oni ofte vidis neklarigeblajn ekflumiĝojn, („Fajro de Sankta Elmo”) tioj similis al rezultaj elektraj fenomenoj ĉirkaŭ kirkoturo de Sankta Elmo.

Kvankam Sankta Elmo ne la patrono de hororo estis, sed – ni enpensu, kiom anima forto devas al la elporteco de la tia kruela morton – li estis la sankto de la kredo, de la engaĝiteco kaj de la certa konscio de elaĉetato, saveco.

Anstataŭ Prezidenta, Abraham Lincoln-apartamento
estu Marin Frist-apartamento!

Kaj jam ni alvenis al nia temo, al tio, ke nun jam ne tion ni nesciu, kial estis nominta la alaska urbo de serio „Viroj en Arboj” ĝuste pri Elmo.

Ĝis tiam nur tiom ni dirus: Sankta Elmo, preĝu por ni!

Tiu komprenas, oni scias, tion ĉi kial mi diras. Por saĝo estu sufiĉe!

(Hungaruja Esperantista Komploto de la Konsiderej Progresantoj - HEKKP)

Antaŭen Vizaĵo (monologo el 11-a episodo de Flashforward televizia serio )

Permesu al mi fabeli historion de mia konatulo, de losanĝelesa fenestrolavisto!

Ne estas en tio ĉi nenia kuriozo. La homo ne rimarkus, kiam oni forpromenas preter li. Ne estas nenia eksterordinaro en lia vivo. Kiel la plej multoj, li vivis en senmemkonscio, dum la „Sveno” eksplodis.

Aŭdacaj planoj, kelkaj sonĝoj, kaj se foje-foje estiĝis lia sopiro pri io, neniam li meniis.

Kiel la plejoj, li vivis en senmemkonscio, dum la „Sveno” eksplodis.

Antaŭ la „Sveno”la vivon de la fenestrolavisto la sian vivon kun ignoro de demandoj de futuro vivis, al li ne estis gravaj nenioj, nu li ne kredis je nenio. Sed alveturis la „Sveno” kaj tiam li frontis kontraŭ la sekura morto.

Multoj kredis tion pri la dia interveneco, ke ĝi estas ia grandioza procezo, tamen ĝi estus ia eto, tio en konkreta momento ŝajnas kvazaŭ sensignifa, sed poste oni malkoŝiĝas, ke tio estis turnopunkto en sia vivo.

Granda aŭ malgranda, kio estas, se tia momento povas sur ĉiu? Ĉie precize je tiam same. Kion ĝi signitus tio ĉi al vi? Kie vi serĉis respondojn?

La respondo neniam nur pri unu persono temas.

Vivo de ĉiuj kelkaj homoj tuŝis la „Sveno”. Kun tio iu el ni ne estas sole. 

Ĉiuj ni estas kuriozaj, sed niajn vivojn senvidebla fadeno kunligas por unu tutaĵo. Tia grandega tapeto estas tio ĉi, pli poste ni povas paŝas, ke ni agnosku la plenan bildon. Kaj sur la certa punkto ni tutaj vekiĝas. Poste ni devas elekti: ĉu ni vivas kun espero, ĉu ni kredas en boneco de ago de Sinjoro, aŭ sole stumbletadas kaj ni submetas sin al la ĥaoso.

La fenestrolavisto komprenas, kion faras kun li la Sinjoro kaj li sciis, ke tio estas bona.

Tio la fenestrolavisto mi estis.

Kun tio ĉi demandoj ĉiam same kontraŭbatalis la homo.

Nur nun plej grandegaj estas, kiel iam ankaŭ estis tioj.

Skribis kaj tradukis: Hungaruja Esperantista Komploto de la Konsiderej Progresantoj (HEKKP)