Lernade la esperantajn lingvajn artikolojn, estis konsterniĝanta por mi, kiom multoj penadas liberiĝi de la movadon kulpiganta komunista paseo, aŭ nei, kvazaŭ tio neniam ne estus eksistinta kaj la „movado” ia silanta civitana ŝako-cirklo de bonekombaj maljunaj sinjoroj ĝi estus estinta.
 |
| La misfamiga signo |
Sed la simileco de steloj ne estas hazarda, ankoraŭ tiam, se kun elĉerpiĝo de „ruliĝa-rubelo”, tio estis duagrada. Ne mi divenis tion ĉi ĝiriĝon, tion ĉi titolon, sed ĝi estas citaĵo el la sia taglibro de 1928-a jara hungara parlamento.
Okazis, ke poste la 1919-a ruĝateroro, poste la murdoj kaj krueladojla de hungara komunista partio malglore refalis.
La poste eskapantaj bolŝevikaj ĉefoj ankoraŭ ekpakis la lastajn flugmaŝinojn, la lastajn automobilojn kun la transportotaj oroj kaj tapiŝoj, kaj poste ili nur sur sovetaj bajonetoj ili reiru reen en la 1944 jaro.
La en aŭgusto de 1919 aranĝiĝanta „Horthy-sistemo” tiel ĉi kompreneble la sian unuan plej grandan malamikojn – apude la Trianono – vidis en la kontraŭleĝa, ilegala komunista movado kaj tion ĉi helpi vola internaciista propagando, kaj en la „ruliĝa-rubelo” onividis.
La nova konservema kabineto suspekte konsideris al ĉio, de ĉion estis la malpleje malgande komuno ne estis al la „anatema 133 tagoj”, tie ĉi la sian ruĝan koloron, la sian kvinfina stelo, kaj – ĉar la esperamta movado kun la komunista ideologio – en la necesa profunde ĝi kompromisis sin – sur la esperantan lingvon dube kaj singarde rigardis.
La dekstra alo de la socialdemokrata partio en la parlamenton de konsolidacio ja envenis, sed ĝi ne havis veran gravecon, tiel sian aktivecon prefere la skandaloj, la menciadoj de dubsencaj aferoj alĉerpis.
Inter tiaj cirkonstancoj, kun tioj antaŭhistorioj ŝarĝinte alparolis la 19-an de Aprilo 1928 Ludoviko Kabó (1884-1945) socialdemokrata parlanemtano en la Estimata Domo, vortbatale unuan „Hódmezővárhely” civitatan aferon tiam la ĝendarmoj en la sia loĝejo de Emeriko Kószó nominta viro ordigis domtraserĉon. Tiel la S-ro (K-do) Deputito formuladis: „Inter domtraserĉo oni trovis akton, unu libron, en tio estis kvinfina stelo. Do tuj oni konstatis, ke tio ĉi danĝera komunista akto, kaj laŭ pruvobjekto oni konfiskis. Nur poste malkovriĝis, ke tio ĉi… ne estis alia, tial esperanta libro…”
 |
| Unu spina honesta hungarulo |
La ministro pri internaj aferoj de la Bethlen-kabineto, Béla Scitovszky (1878-1959) finaŭskultis la parlamentanan eksperimenton de prirespondigo, li tion rimarkigon diris: „Tio dependas de tio, ke ĝi kion enhavis. En esparanta lingvo ankaŭ povas anonci la komunizmon. Ĉu ĝi estis komunista gramatiko, ĉu ne?” Sia respondo de la en 1945 inter malinda corkonstanco ekzekutita deputito tio ĉi estis: „Ĝi estis esperanta lingvolibro.”
Sed la ministro denove volus precizigi kun lia interkrio: „Ĉu kun kvinteta stelo? Ĉu la S-ro Deputito ne sias la signo de kies estas la kvinfina stelo…”
Ĉi tio estis la spontanea parlamenta dialogo.
Sed, antaŭ ol pri la preslibereco kaj ceteran „demokratikan” blufon ni kulpus, meritplena citi komentarion de la komunistan „Mondo kaj Lingvo” (Világ és Nyelv) gazeto ankaŭ:
„Nu, tia ĉi limigita timo vivis en la sia sinjoroj de pasea sistemo: jam la verdan kvinfinan stelon ankaŭ oni timis, tial tiel oni diris: »tio rapide maturiĝos por ruĝa…«
Vere, respektive la laboristo-esperantistojn ili ne eraris en tio.”
La supran dialogon ne mi divenis, ne mi redaktis – sed la komunista partiagazeto, al la lingva movado kamuflinta dumonata gazeto formuladis tie ĉi, mete egalosignon inter la funebra kaj terura ruĝa kvinfina stelo, kaj inter la verda kvinfina stelo de esperanto. Mi diras nove: en la 1982, je la tempo de la „stagnado” la submentonaj kaj trograsiĝaj funkciuloj siaj konfesis, ke la nobela movado de esperanto estis „la kvina armekolo” de komunista malstriktigeco.
Sed siatempe tiome ne toleris… sed, jen la komunistoj ankaŭ estus sinceroj, kelkfoje.
 |
| La noviga signo |
Pri tio mi komprenas la ĉefojn de la UEA, ke nuntempe ili neglekis la uzon de la kvinfina stelo. Kaj, ni – „Konsiderej Progresantoj” – konservemaj esperantistoj setere ni elpetis al nin, ke kvinfina stelo de aŭ Marx aŭ Lenin, eventule Stalino splendu en la ŝildo de tia eksterordinara, humanista, naiva kaj utopista movado. La verda litero „E” al multoj: al homoj, al burĝoj , al antikomunistoj estas plie adekvata, kaj ankoraŭ partio- kaj flankoneutra estus, tiel oficiala simbolo.
Tion ĉi mi nur tial priskribis, ĉar ioj prirespondigis min, kial mi ne estas maldekstro…
(Noto: la 1982-a esperanta magazino de la „ekzistanta socializmo” je sur 2011-n dismoliĝis, la gluo ne toleris, kaj se mi ne gardus ĝin, eble en la landa biblioteko ne estus tia memnudigeco.)
- Hungaruja Esperantista Komploto de la Konsiderej Progresantoj (HEKKP) -
Nincsenek megjegyzések:
Megjegyzés küldése