Pentristo kaj kritikisto (moderna fabelo)

Kiam la prasimio descendis pri la arbo kaj sur du gambon stare ĝi fari la unuajn paŝojn, nekontesteble li ekiris sur la vojo de por la plej evoluinta mamulo. Niaj prauloj en hordo vivis, en komuneco ili kolektadas la vegetaĵojn, ili fiŝkaptis kaj ĉasis. Tia komuneco alformiĝis same en la Maskaŭta-valo de Pireneoj, kie la prahomo la ŝovaĝojn en siajn grotojn elpele posedprenis sian unuan hejmon, ke poste li skermu sian senindulgan batalon kun la evolucio.

Antaŭ Kristo kun kvarmil jaroj, kiam Samafu naskiĝis la maskaŭtaa homo jam sur du gamboj iris. Pro kio la sagon li ne konis, kun ŝtonhakilo kaj derompetinta pinta lanco li ĉasis la mamuton kaj prabizonon. Same la vivo de la malgranda Samafu tiel same ekis, kiel de la alia entriba bubo, li iĝis armilportulo de la plenkreskaj viroj en la ĉasadoj. Sed en la postantaj jaroj al la plej kuraĝa kaj la plej kavalira viro li adoltiĝis, la sian prestiĝon tamen kun ĉasado li priluktis, sed multplie pro hazardo li estis dankus.

Je satmanĝa posttagmezo, intere liaj kunuloj ĉirkaŭ la fajro kaŭris, kun kalkŝtonero la muron de groto li gratadis. Tempe li ekeraris sur unu-unu movon, kaj sur la bruna surfaco kompiliĝis la blankaj linioj. Vide la primitivan desegnon ĉasisto ekĝojkriis tiame ĉiuj kuniĝis ĉirkaŭ Samufu-on. Intere ili fiksrigardis ekstaze sur bizonodesegnon, suprenkonjektiĝis en ili instinktaj movoj de la ĉasado. Kune ekscititaj murmuroj kaj ŝmacadoj kun siaj lancoj ili komencis puŝpikadi direkte al bildo de bizono. Samafu suren sentis sur futuroformantan forton de la momento. Sia rigardo ekardis, sian internon neniam seninta fajro trapenetis. Li sciis, ke nun ia enorma sekvos. Fari, fari – ĉu sed kiun? Interno de lia cerbo malespere serĉis la solvon. Per abrupta eklumiĝo sekve la direkton de lancopuŝpikoj per falĉanta movo li forstrekis desegnon de la animalo. La klano en triumfohurlo elrompis, ja al lin kun naturforto trarompis sentumaĵo de la senĉeniĝinto. La homo faris sian unuan paŝon direkte al bildiganta arto.

Morgaŭe sur ĉasado ili mortĉasigis la bizonon. Precize tiun kaj tiel, kiel Samafu desegnis. Ekde li estis tia fantasmagoriulo, kiun tiam laŭ sorĉisto, hodiaŭ prefere laŭ belartisto oni nomas. Poste jam celkonscie li desegnis la per loncoj trapiintajn bestojn sur la muron de groto. Intere lia teĥniko de pentrado laŭdinde evoluis, sed la liaj bildigoj pli kaj pli sukcesiĝis en pli viveskon. Li divenis, ke siajn helajn liniojn li ellevus per en la fonon ŝmirinta fulgo, konturojn de la desegnoj per siaj fingroj frote li mildigus, kaj el ŝtonopolvoj, el folioj de vegetaĵoj li intermiksus brilegajn kolorojn. Per unu vorto li iĝis pentristo.

Certe ja, li ne estis maksimumisto. Li bone sciis pri mem, ke li ne estas tia personeco, tiel tribestro ’Lama Gapemo’, kiun pro lia strabeco laŭ dio oni respektis, sed tial el siaj sukcesoj li ĉerpis memfidon. Sia kritikisto, la tribo du aklamojn konis: la ’maku-maku’ krion, kaj kun la lancoskueco kunligintan ’huĥ-huĥ’-on. Kiam antaŭ siaj freskoj ambaŭ oni skandis ĝis raŭkeco, Samafu laŭdon de siauloj, ne estus donis pro la Granda Femuralo-ordeno.

Pasis la jaroj. Unu malkontenta junulo en novan patrion gvidis trionon de la popolaro, kaj la mamutoj plimultiĝis. Neniam vidinta abundo salutis sur tribon. Kvankam en la vilajn kolharojn de Samafu ĝis tiam grizaj fadenoj miksiĝis, la febro de kreo sian korpon-animon june konservis. La tribo riĉe provizis pri sia preferata delikataĵo, pri gruoovo, sed ĉian sian tempon en sia groto (ĉu en sia groto, en sia artlaborejo!) – al la arto dediĉus. En la cerbo de praepoka majstro tamen ĉiam pli forte kompiliĝis la Granda Faraĵo, la giganta fresko de mamutoherdon persekutanta hordo.

Same unue kun duona jara klopodo ĝis ebena smirgis unuan muron de la groto. Propramene, ĉar la precizan laborofazon li ne konfidus al sensciaj barbaroj. Pluajn monatojn konsumis kalkŝtona antaŭdesegno de la multfigura kompozicio. Poste dum la bela printempa tago fine smae en laŭnatureco de la vivkolorintaj figuroj li estis plezuriĝus. Parobatalo de la el impeto returniĝanta mamuto kaj kun lanco puŝpikanta ĉasisto sukcesis ĉarmega. La kolerega besto ĝian kapon flankenbate pretiĝas kun ĝiaj dentegoj surmeti la viron, kiu sian muskolan korpon laŭ arko streĉe startigas la mortpuŝpikon. (Marĝene la herostatura batalisto ĝis kunmikso similis Samafu-on.) La prapentristo demetis la gresopenikon, kaj kun plezuro de la bone farita laboro li iradis al la rivereto naĝi.

Renaskiĝe, en sia animo jam finajn erojn de fresko pentre revenis, sed ĉe la enirejo radikiĝas siaj gamboj. Antaŭ la Granda Faraĵo unu misformada paro staradis, en iliaj manoj kun ovotenantaj korboj de la majstro. La gruoovoj! Oni ŝtelas sian delikataĵon! Ja pri la skandalo de rabo fore superis la ilia sakrilegio. La du krimuloj kun gresopeniko la Faraĵon pentraĉadis! En kapo martelis sia koro de Samafu, la sian cerbon inundis purpura kolero de la artistoj. Unu atakanta ekgorĝosono, unu svingbateto kun la klabo, kaj sia cerbujo de artoinsultuloj samtempe ŝprucis. Sur la disŝmirmakulintan bildon encefalo, sango kaj ovo frapiĝis, kaj la sin kadukfaliĝantaj korpoj laŭplugis la pentraĵon.

Post okazitoj entute kvardumil jaroj forpasis. La groton ebria montgrimpisto malkovris pro sia rompiĝita ŝnuro. Pri sia trudripozejo matene li malsuprenbaraktis al la piedo de monto, kaj en sia honto la vidintojn nur poste monatoj nevole diri sin al sia amiko, al la esploristo de prauloj profesoro Huxley.

La registaro tuj sigeligas la valon. Hispanaj, francaj kaj britaj akademianoj akordigis pri la kuna ekspluato. La esploron tamen ne la ŝancan Haxley-on oni konfidis. Viglaspirita raportisto – per malbona omeno – jen tiam tempfiksis sian malkaŝon pri la amrilato de jarplena esploristo kaj lia juna sekretariino. La en kulpo kaptinta sciencisto enmemiĝis en lian regionan bieno, kaj plu pri esploro de prauloj li ne volis aŭdi. Laŭdas lian ĝenion, ke ĝis lia morto li skribis kvar ŝakmajstro-librojn, ja antaŭe li ne ludis nek unuan partion.

La Maskaŭta-valon provizore la lia anstataŭulo, la tridekdu jara Irvin Blue vicevis, kiun ankoraŭ same la siaj bonvolantoj pri seninhibia karieristo opiniis. Komence Blue apud mem li prenis la pekan sekretariinon, kaj per edzeca promeso li ellogis de ŝi kompletan esploran materialon de Huxley. En posedo de tio aplombe li venkobatis siajn rivalojn, li ricevis la komision, kaj kun kvindek laboristoj, nu kaj kun astronomia buĝeto li startigis la ekspluaton.

Same unuafoje antaŭ la groton li starigis generatoron pro nutroda de la reflektoroj kaj labormaŝinoj, poste por kemia analizo li konstruigis antaŭen multejan laboratorion. Plimulton de specialisoj al la eksterajn elfosadojn li komandis, kaj nur du liajn kondidulojn kaj unu lasero-teknikiston li enlasis kun granda sekretado.

Ĝis du jaroj neniu estis aŭdus pri la ene okazintaĵoj. Blue siajn kontraktojn flirte sin izolis de ĉia deklaro, dum ne en salonego de la pariza Louvre antaŭ kvinmil presuloj per sia farinta sensacia anonco li konsternis la mondon: 

„En la Maskaŭta-valo malkovrita rokpentraĵo estas la plej antikva belarta laboraĵo de historio de homaro. Kun ĝia kvarmil jaroj ankoraŭ nek ili konkurus la dekkvinmil jaraj altamira-aj rokpentraĵoj, aŭ same ĉe la tiuj pli junaj Lascaux-aj rokdesegnoj. Sed la vera valoro tamen en antikveco de la trovaĵo kaŝiĝas. La artefakto havas tiajn praesplorajn, pentrartajn kaj ĥemiajn sensaciojn servigas, kiuj en siaj fundoj ŝanĉelos tiajn pri grandajn apecintajn sciencojn!

La kvardekmil jara majstroverko venkon de la homa volforto diskonigas. Ĝia komponulo estas unu grava korpmalsufiĉulo – ni nomu lin nur al S-ro Torso – kiu en kun mamuto skerminta vivo-mortobatalo fatale li disrompdifektis dekstran duonon de sia korpo. Sia rompiĝinta vertebraro kaj dank’al sia senformiĝinte cikatriĝinta dekstra tibio la siajn bildojn forte maldekstre laŭ kliniĝanto li pentris siajn bildojn. Per kio laŭ sia dekstra okulo se tiel diri plene li blindiĝis, sur tia flanko – ni dirus, li forpentraĉis – la figuroj de pentraĵo. Sed helpe al mirinda memkorekto de homa korpo – kun kelkaj grada stabiligismo – lia maldekstra okulo transpenis funkcioj de la vidorgano. Kun duona okulo kaj kun grandega voloforto li kreis la plaj malnovajn freskojn de homaro. Valoron de la klasikaĵo ne malpliigas, ke ĝia verkanti pro sia kripeco iĝis al mizantropa. Pri tio ni konkludus el tio, ke en la parobato de la mamuto kaj la homo sian rivalon, la sian junaĝan amaton konkeratan beltalian tribestron apriore laŭ malvenkinto li bildigas. (Dentegon de la mamuto videble pli prokcime li pentris al la ĉasisto, ol lian lancon al la sovaĝo.)

Farbomaterio de la klasikaĵo respondas pri ĝise malklara origino de ovotempero de renesancaj freskoj. Nia ĥemia analizo montis, ke S-ro Torso el sekvantaj intermiksis tiun: koloraj ŝtonopolvoj, vegetalaj fibroj, fulgo, vesperta ekskremento, homa sango, encefalo kaj pragruoovo. La ovo kaj sango donis laŭ liga materio de ŝtonopolvoj, sed la encefalo ekhavis mistikan rolon. La virencefalo la ĉasoforton, sed la virinan pri la kreskigo de la mamuto-prodiktiveco li ŝmirfarbris sur la bildon.

La fresko estis nemalhavebla akcesoraĵo de ĉasisto-magio. La samano de tribo per sia dekstra mano cirklojn desegnis apuden, intere sian maldekstran manon en la feliĉiga ĝibo de la artisto ripozigis. Sed ĉasistoj per siaj lipoj lancofrustron imite per iliaj fingroj laŭvice ili „trapikis” koron de la mamuto (tie, kie la farbo videble triviĝis). 

Fine: S-ro Torso havas eksterordinaran intelektecon. En sia pentraĵo sennombrajn koditajn mesaĝon li sendis al la posteularoj, plimulton de kiuj – fiere mi dirus – ni deĉifris! Nia analizado elmontris, ke en molan farbomaterion de fresko el enpremadanta ovoŝelo kaj kraniaj splitaj partetoj li alformis kvardekmil antaŭaj jaraj astronomian mapon de universo. (Nuntempe tiun ni esploras, kie estus malaperis de tiam du el la tri lunoj de Tero.) Plue: inter du piramidoformaj kraniaostaj partetoj gratintajn linietojn ni observis. Lasera-iksradiila radioskopio de tiuj desegnojn de unu kosmoŝipo kaj unu vizaĝo faris por videblanto. Legaĵo de la sur paralelaj grataĵoj trovitaj malgrandaj tuberoj sed ne estas alia, kiel notkarejo de unu embria melodio. La artisto viziton kaj kanton de eksterterajn estulojn eternigis.

Ilustraĵo – Kukumo-konstruaĵo (Londono)

Danko al futuriga genio de S-ro Torso, per niaj mezuroj jam ni ĉirkaŭlimis ejon de prapiramidoj kaj la alteriĝejon de kosmoŝipo. Sed laŭ la astromapo kunlabore kun NASA baldaŭ ni prenos kontakton kun kvardekmil jaraj antaŭaj amikoj de nia planedo.”

Esploroj de p-ro Blue kaj sciencaj analizoj de tiuj en la sekva jaro preskaŭ en tridek dikaj volumo ili eldoniĝis. (En la unua du grandanime laŭ fonto li nomis same p-ro Haxley-on.) Blue fariĝis sukcesulo. Liajn vekojn preskaŭ sur ĉian lingvon de mondo tradukis. Scienculoj pilgrimis al li por konsilo, kaj tiom akademian inviton li ricevis, ke la lia sekretario sur kvin jaroj ĉiajn tagojn li fiksligis.

Ĝuste en lia kvardeka naskiĝtago, sur okan datrevenon de sia enpaŝo en la Maskaŭta-groton la akademianoj Nobelo-premizon rekomendis. Lian premizigon la ĵurio post kurta interkonsilado preskaŭ per unuvoĉa voĉdonat aprobis.

La aŭtoro kun portreto de tongaa reĝo Tupou IV-a kaj la reĝedzino

Por la mondfama iĝinta historio post tio Samafu jam tiam nek havus ĉefan vorton, se eble li reviviĝus. Pri tio estas sed nenia ŝanco. El fatala hazardo, aŭ el ĝisfunda pripensado ĝuste sur liajn pulvorigantajn ostojn ili alvenis ĝiaj fundamentaj ŝtonoj de deketaĝa Muzeo de Blue.

István, Doma-Mikó
Reĝa Kortega Pentroartisto

(Kun volonta permeco de la aŭtoro. Bedaŭrinde pri lia kara letero sen adreso mi ne sciis respondi, tiel tia mode mi dankas lian licencon, kaj karaj leteron; per patriula saluto: Per Spegulo.)

El „Nacia Retoobservanto” (NIF) hejmpaĝo – 10-an Aprilo. 2012.

cxar nun ni vidas per spegulo, malhele; sed tiam okulon cxe okulo; nun mi konas lauxparte; sed tiam mi konos tiel same, kiel ankaux mi estas konita.

Tradukis:

Hungaruja Esperantista Komploto
de la Konsiderej Progresantoj

(HEKKP)